De magere resultaten van farmacologische afslankmiddelen
Ze hadden meer bijwerkingen dan effectieve afslankpotentie. Praktisch alle farmacologische afslankmiddelen die tot nu toe uit de laboratoria zijn gekomen zijn misbaksels gebleken. Dat harde oordeel vellen dertig artsen en wetenschappers in een overzichtsstudie die recent verscheen in het Geneesmiddelenbulletin. Artsen schrijven die ‘misbaksels’ niet meer voor. Maar in het dopingmilieu gelden andere normen…
Een pilletje om de overtollige kilo’s vet kwijt te raken? In sommige kwadranten van het fitness- en bodybuildinguniversum is dat de gewoonste zaak van de wereld. Middelen als fenfluramine, sibutramine, rimonabant, efedrine en dinitrofenol versnellen het gewichtsverlies, en met de risico’s valt het allemaal reuze mee. Tenminste, dat vertellen de handelaren en dopinggoeroes. We zetten hieronder de afslankmedicatie in perspectief.
Sibutramine
Al die afslankmiddelen waren ooit reguliere medicijnen, die artsen voorschreven aan mensen met overgewicht, in de hoop dat het hen zou helpen afslanken. Neem nou sibutramine, in de verte verwant aan het gevaarlijke stimulantium amfetamine. Chemici versleutelden het sibutraminemolecuul echter op zo’n manier dat sibutramine een heleboel kwalijke eigenschappen van amfetamine verloor, maar nog wel de eetlust onderdrukte.
Als je de - door de fabrikant betaalde - studies uit de jaren negentig mocht geloven, dan viel je in enkele maanden, zonder dieet en zonder training, misschien wel vijf kilo af op sibutramine. En dat allemaal zonder bijwerkingen.
In 1997 kwam sibutramine in de Verenigde Staten op de markt als afslankmiddel, en niet veel later mochten ook Europese artsen sibutramine voorschrijven aan mensen met ernstig overgewicht. In Nederland werd het afslankmedicijn bekend onder de naam Reductil®. Maar al snel werd duidelijk dat sibutramine een stuk minder miraculeus was dan de eerste onderzoeken hadden beweerd.
‘Cardiovasculaire incidenten’
Mensen met overgewicht die sibutramine slikten verloren volgens grotere, en beter opgezette studies niet alleen minder kilo’s dan de eerste studies beloofden, maar bovendien bleek sibutramine wel degelijk bijwerkingen te hebben. In het begin van deze eeuw haalde Italië sibutramine zelfs van de markt, nadat tientallen gebruikers een beroerte, een hartaanval of een ander ‘cardiovasculair incident’ hadden gekregen. Autoriteiten in Brussel wilden het Italiaanse voorbeeld echter niet navolgen, maar besloten dat Abbott Laboratories, de maker van sibutramine, zelf moest onderzoeken of sibutramine gevaarlijk was.
Dat onderzoek duurde zes jaar, en de conclusie was dat er inderdaad risico’s kleefden aan het gebruik van sibutramine. Op basis van die studie besloot Brussel in 2010 dat sibutramine In Europa van de markt moest. Niet lang daarna dook sibutramine op in ondergrondse webwinkels, en in het assortiment van dopinghandelaren.
De geschiedenis herhaalt zich
Het verhaal over de opkomst en ondergang van sibutramine staat niet op zichzelf. ‘In de wereld van de farmacologische afslankmiddelen lijkt de geschiedenis zich eindeloos te herhalen’, verzucht de arts en epidemioloog Dick Bijl, de hoofdredacteur van Geneesmiddelenbulletin. In het Geneesmiddelenbulletin, een onafhankelijk wetenschappelijk tijdschrift over de werking en bijwerkingen van medicijnen, publiceerde een team van dertig artsen en wetenschappers recent een overzichtsstudie over afslankmedicijnen.
‘De farmaceutische industrie komt met een nieuw middel, dat volgens door de fabrikant betaald onderzoek op jaarbasis een aantal kilo’s gewichtsverlies veroorzaakt’, schetst Bijl. ‘Hoewel die paar kilo’s niet voldoende zijn om een obees iemand een gezond gewicht te geven, komt zo’n geneesmiddel toch door de keuring. Maar na een paar jaar is er dan de ontnuchtering. Het aantal kilo’s dat gebruikers verliezen blijkt een stuk lager dan de eerste studies beloofden, en bovendien komen er ernstige, en potentieel dodelijke bijwerkingen aan het licht. Die bijwerkingen staan in geen verhouding tot de werking van het medicijn, en dus verdwijnt het middel van de markt.’
Verbannen en herontdekt
Bijna alle afslankmiddelen die in het artikel worden behandeld, werden meestal al binnen enkele jaren na hun introductie van de markt gehaald. Rimonabant, dexfenfluramine, fenfluramine, dinitrophenol – allemaal golden ze een paar jaar als wondermiddelen, maar moesten overheden ze uiteindelijk in de ban doen nadat gebruikers ziek werden, soms zelfs overleden.
Nadat farmaceutische ondernemingen de productie van die middelen staakten, namen Aziatische producenten en ondergrondse werkplaatsen hun rol over. Op websites, webfora en sociale media verkondigen goeroes hoe ‘effectief’ en ‘veilig’ die afgedankte en afgeschreven middelen wel niet zijn. Vaak onderbouwen ze hun betoog door te verwijzen naar de eerste studies, die verschenen in de periode dat het betreffende product op de markt kwam.
Geen alternatief
‘Er zijn voor zover we weten nog geen effectieve en veilige farmacologische methoden voor gewichtsverlies ontdekt’, oordeelt Bijl. Afslankmiddelen kunnen een obees persoon van 111 kilo veranderen in een obees iemand van 107 kilo. Dat zet geen zoden aan de dijk. ‘En daar staat dan tegenover dat deze middelen serieuze bijwerkingen hebben’, aldus Bijl.
Wie overtollig lichaamsvet wil verliezen heeft geen andere keuze dan de inname van de calorieën naar beneden bij te schroeven en meer te bewegen, besluit Bijl. ‘Ik besef dat dat moeilijk is’, zegt hij. ‘Maar er is geen alternatief.’
Over afslanken en afslankmedicijnen schreven we eerder, zie ‘Tegenwicht’.