Compenseren is vaak contraproductief
Mensen zijn echte compensatiedieren. Is er een vangrail aangelegd, dan trappen ze het gas wat dieper in. Hebben ze een workout achter de rug, dan moet daar als beloning gelijk een avond op de bank met kaasplank tegenover staan. Leven ze ongezond, dan denken ze dat met een handje vitaminepilletjes afgedekt te hebben. Een webbericht over contraproductief compenseren.
Het contraproductief compenseren was enkele jaren geleden een bommetje dat ondermeer door prof. Klaas Westerterp werd geworpen. Van fitnessen, val je niet af, luidde zijn prikkelende stelling. Een van de verklaringen hiervoor is te vinden in het compensatiegedrag dat veel mensen die naar het fitnesscentrum gaan vertonen. Ze hebben zichzelf een of twee keer per week in beweging zet en kunnen ‘dus’ de rest van de week met een zak chips op de bank hangen. Dat compenseren komt ook op andere vlakken voor, zo blijkt uit enkele recente, kleinschalige onderzoeken.
Suppletie redt
Zo bleek uit een Taiwanese studie dat mensen die dagelijks multivitamines slikten de neiging hadden meer te roken omdat ze zich door hun ‘slikgedrag’ beschermd voelden. Multivitamine supplementen blijken ook een reden voor mensen om minder te bewegen en ongezonder te eten onder het mom dat zo’n pilletje die negatieve effecten van dat gedrag wel teniet zal doen. De fabrikanten van supplementen laten je graag geloven dat er alleen maar positieve effecten zijn. Toch is de effectiviteit van slechts een heel klein deel aangetoond.
Wie op een ledig moment weleens binnenzapt bij een van de vele ‘shopping channels’ ziet hoe mensen zichzelf een rad voor ogen draaien en zich graag laten bedotten. Kilo’s kwijt met een weekje een artisjokken-extract slikken? Moet kunnen werken. Of met een weekje een speciaal chocolaatje eten bij een hongergevoel? Waarom niet?
Strategische informatie
Kunnen mensen met enig gezond verstand nog wel beredeneren dat zulke dingen niet werken (immers, als het zou werken, zou overgewicht dan nog bestaan?), lastiger wordt het met de strategische informatie die fabrikanten op verpakkingen en in reclames communiceren. Strategische informatie lijkt een beetje op goochelen: met de ene hand wapper je flink om de aandacht te trekken en ondertussen rol je wat zakken. Dat een voedingsproduct nul procent vet bevat, betekent bijvoorbeeld nog niet dat je er veel van kan gaan eten. De meeste van die nul procenters bevatten nogal eens flink wat suikers en calorieën. Het hameren op die nul procent vet werkt echter compensatiegedrag in de hand. ‘Het is misschien wat meer calorieën, maar het is niet vet.’
Vanuit strategische overwegingen is het eveneens begrijpelijk dat veel voedingsproducten het belang van meer bewegen benadrukken wanneer het onderwerp ‘overgewicht’ op tafel komt. Daarmee wordt namelijk het onderwerp ‘calorierijke voedingsmiddelen’ listig onder tafel geschoven. Hoe belangrijk bewegen ook is voor je geestelijke en lichamelijke gezondheid, het lijkt erop dat voeding een machtiger wapen vormt in de strijd tegen overgewicht.
Contraproductief compenseren afleren
Hoe leer je dat contraproductief compenseren nou af? Door een combinatie van kennis vergaren, kritisch nadenken en de neiging jezelf bij de neus te nemen te onderdrukken. We beginnen met na de training de zak chips te laten staan, en ook de rest van de week wat meer beweging te sprokkelen. In de supermarkt lezen we de labels twee keer, met een gezonde portie achterdocht. Bij scherpe bochten nemen we wat gas terug. Het is eigenlijk een cursus je natuurlijke neigingen niet volgen. Te beginnen met vandaag.