Fraude Resveratrol onder de loep
Een paar maanden geleden schrokken supplementengebruikers zich een hoedje toen uitlekte dat het onderzoek naar creatinenitraat een janboel was. Nog maar net bekomen van de schrik lazen ze halverwege januari 2012 op websites en in kranten dat ook het onderzoek naar het o zo gezonde stofje resveratrol niet deugt. Nou valt dat laatste reuze mee - maar het beeld van de supplementenindustrie dat uit de 'Affaire Dipak Das' opdoemt is ronduit schokkend. Weer een goede reden om niet zomaar alles te slikken!
Een paar weken geleden publiceerden we een onvervalst gruwelverhaal over creatinenitraat, waarin geldbeluste supplementenonderzoekers alle ethische regels aan hun laars lapten. Het verhaal dat we je nu willen vertellen is anders. Het is complexer, maar minstens zo verontrustend. Voor wie het nog niet weet, resveratrol is een beloftevol supplement dat in proefdieren de positieve effecten van lichaamsbeweging en matig eten imiteert. Resveratrol zit vooral in de schil van blauwe druiven. Wereldwijd gebruiken honderdduizenden mensen supplementen met resveratrol, in de hoop dat ze daardoor langer gezond zullen blijven. Voor die mensen kwam het bericht dat de University of Connecticut het laboratorium van resveratrol-onderzoeker Dipak Das had gesloten als een donderslag aan heldere hemel. Das, die volgens PubMed meewerkte aan 46 studies over het positieve effect van resveratrol op het hart, was door een onderzoekscommissie maar liefst 145 keer betrapt op wetenschappelijke fraude.
Het lab van Das
Dipak Das was geen kleine jongen. De Amerikaanse overheid had hem zojuist bijna een miljoen dollar gegeven voor zijn onderzoek. Een fiks bedrag, dat de universiteit inmiddels met het schaamrood op de kaken heeft teruggestort. Das was mede-oprichter en redacteur van het wetenschappelijke tijdschrift Antioxidants & Redox Signaling, maar de hoofdredactie stuurde hem na de berichten over fraude de laan uit.
De zaak kwam aan het rollen toen de universiteit een tip kreeg dat er merkwaardige dingen in het lab van Das gebeurden. De tipgever vertelde dat Das artikelen schreef over allerlei effecten van resveratrol, zonder dat hij de daarvoor noodzakelijke proeven hadden uitgevoerd. De universiteit nam daarop de PC’s van Das in beslag, en ontdekte dat de onderzoeker in ieder geval in 23 studies tussen 2002 en 2009 uitkomsten van experimenten uit zijn antioxidante duim had gezogen.
Het ging daarbij om ‘western blots’: figuren in de vorm van vegen die aangeven hoeveel van een bepaald eiwit zich in een cel bevindt. Hoe dikker de veeg, hoe groter de concentratie. In een echt lab is een blot een uitkomst van een experiment, maar Das maakte zijn blots zelf, met Adobe Photoshop. Leuk om te weten: voordat zijn fraude aan het licht kwam ontsloeg Das een laborant wegens wanprestatie. De vervalste blots van de laborant leken niet echt genoeg. Een doodzonde in de ogen van meestervervalsers, wier beroepseer maakt dat ze een bloedhekel hebben aan 'broddelwerk'.
Resveratrol versus Longevinex
Das legde zich vooral toe op het bestuderen van een specifiek supplement, dat Longevinex heet. In PubMed staan zes studies naar dat supplement, allemaal uit de koker van Das.
Longevinex bevat relatief kleine hoeveelheden resveratrol, samen met verbindingen als ferulazuur, quercetine en vitamine D. De fabrikant van Longevinex is het in Las Vegas gevestigde Resveratrol Partners. Een promotieclipje voor Longevinex, waarin Das optreedt als expert, vind je hier. Das vertelt waarom Longevinex het allerbeste supplement is voor iedereen die zijn hart gezond wil houden, en waarom Longevinex beter is dan gewoon resveratrol. Resveratrol, zegt Das, is helemaal niet zo’n goed supplement. In zijn studies ontdekte hij dat resveratrol behoorlijk schadelijk kan zijn. In hoge concentraties doodt resveratrol gezonde cellen – inclusief de cellen van de hartspier. Die bijwerking had Longevinex niet. Aldus Das. Andere onderzoekers hebben de negatieve effecten van resveratrol die Das ontdekte overigens nooit waargenomen.
Met zijn studies leverde Das Resveratrol Partners dus niet alleen onderzoeken waarmee het bedrijf konden ‘aantonen’ wat een geweldig product Longevinex was. Das leverde ook munitie waarmee de producent kon schieten op de concurrentie: de verkopers van pillen met recht-toe-recht-aan-resveratrol. De eigenaar van Resveratrol Partners, de supplementengoeroe Bill Sardi, bestookte messageboards en websites met berichten over de ‘gevaren’ van resveratrol, en de zegeningen van zijn eigen product. Diezelfde Sardi voert nu op het internet campagne om Das in ere te herstellen. Met weinig succes.
En nu?
De berichten op websites en in kranten die vertellen dat resveratrol door deze fraudezaak van zijn voetstuk is gevallen kloppen dus niet. Als straks alle studies van Das zijn ingetrokken, dan is het resveratroldossier er zelfs op vooruit gegaan. Dat geldt echter niet voor het dossier van de supplementenindustrie. Deze zaak maakt duidelijk hoe ver sommige supplementenonderzoekers bereid zijn te gaan om consumenten een rad voor ogen te draaien. Zelfs als je in peer-reviewed wetenschappelijke tijdschriften een half dozijn publicaties vindt die je vertellen dat supplement X doet wat makers beloven, dan kun je nog steeds het slachtoffer worden van ordinair bedrog. Dus, mocht je straks de stad in gaan om supplementen te kopen, neem dan niet alleen je portemonnee mee. Vergeet ook niet een flinke dosis gezonde achterdocht achter de hand te houden.
Een kritische noot over de antioxidantentheorie wordt hier gekraakt.