Waarom 'Wij zijn onze hormonen' een prachtboek is
Als je op zoek bent naar een goed geschreven boek om je kennis over hormonen als testosteron, schildklierhormoon en cortisol op te vijzelen, dan hebben wij een suggestie. Lees 'Wij zijn onze hormonen' van Max Nieuwdorp. Ook als je al een behoorlijke kennis hebt over het inzetten van farmacologie voor spiergroei en vetverlies, zal het je visie op de menselijke endocrinologie veranderen.
Wij zijn onze hormonen is geen boek dat anabolengebruikers informatie geeft waarmee ze hun kuren kunnen samenstellen. Het boek van Nieuwdorp, die als internist-endocrinoloog, hoogleraar en afdelingshoofd is verbonden aan het Amsterdam UMC, geeft lezers iets anders. Het legt uit hoe complex en ingrijpend hormonen inwerken op onze gezondheid, persoonlijkheid en gedrag – en hoe ons gedrag en persoonlijkheid weer van invloed zijn op onze hormonen.
Die wisselwerking is complexer dan websites voor anabolengebruikers suggereren. Nieuwdorp staat bijvoorbeeld uitvoerig stil bij de psychologische effecten van schildklierhormoon. De kennis daarover is in de farmacologische bodybuilding beperkt tot het opgejaagde en geprikkelde gevoel dat schildklierhormoon veroorzaakt. In werkelijkheid kan schildklierhormoon, dat in de bodybuildingsport wordt gebruikt om het vetpercentage te verlagen, nog veel meer effecten hebben. Naarmate de concentratie schildklierhormoon in het lichaam verder uitstijgt boven waarden waarop het lichaam is berekend, wordt het gedrag impulsiever.
Dat overkwam een patiënte van Nieuwdorp die door een te snel werkende schildklier ontremd raakte en “bij iedere mannelijke patiënt in bed kroop”. Nadat haar schildklier was verwijderd, normaliseerde haar gedrag langzaam maar zeker. Iets soortgelijks overkwam de Amerikaanse president George Bush senior in de jaren negentig.
Zijn omgeving merkte dat de president gedrag grilliger werd. Hij was sneller geïrriteerd en ook sneller boos. In die periode vielen de Verenigde Staten Irak binnen, hoewel de adviseurs van Bush dat een slecht idee vonden. Later bleek dat hetzelfde aan de hand was met first lady Barbara Bush en zelfs met de hond van het echtpaar. De inlichtingendienst CIA startte daarop een onderzoek naar de oorzaak van de hormonale verstoring van de familie, maar de uitkomsten van dat onderzoek zijn niet bekendgemaakt. Wel is Bush senior voor zijn schildklierafwijking met succes behandeld. Daarna werd de president weer de doortastende en rationele man die hij altijd was geweest. Even later stopte Amerika met de oorlog tegen Irak.
Jezelf verliezen
Wij zijn onze hormonen staat bol van dit soort weetjes. Hoe interessant en prikkelend ze op zichzelf ook zijn, Nieuwdorp vertelt ze niet zomaar. Hij gebruikt ze om een punt te maken. Schrijfster en journaliste Hilary Mantel maakt hetzelfde punt in het citaat waarmee zijn boek begint. “Als je het endocriene stelsel verstoort, raak je de weg naar jezelf kwijt”, luidt dat citaat.
Het zal duidelijk zijn dat dit citaat niet alleen van toepassing is op George Bush in de vroege jaren negentig, maar ook op veel, heel veel sporters die hun endocrinologie met farmacologische middelen ontregelen.
Onbegrepen GnRH
Een ander waardevol inzicht dat Wij zijn onze hormonen geeft, is dat de wetenschap nog lang niet alles over hormonen weet. We weten bijvoorbeeld nog steeds niet precies alle functies van de hormonen LH, FSH en GnRH. Leerboeken en informatiebronnen voor anabolengebruikers vertellen dat die hormonen worden aangemaakt door klieren in de hersenen - en dat ze het lichaam testosteron laten produceren. Toediening van testosteron of stoffen die daarop lijken, zetten de productie van deze hormonen stop. Daardoor stopt de lichaamseigen aanmaak van testosteron tijdens anabolenkuren.
Wat leerboeken en websites voor farmacologische sporters meestal niet vertellen, is dat deze hormonen nog meer functies hebben. Zeker bij ouderen blijkt GnRH bijvoorbeeld ook belangrijk te zijn voor het gezond houden van de hersenen. Dat betekent dat anabolengebruikers, maar ook het groeiende aantal ontvangers van testosterone replacement therapy door het stopzetten van hun aanmaak van GnRH mogelijk de gezondheid van hun hersenen riskeren. “Ontbrekende hormonen aanvullen is daarom niet altijd een wijs besluit”, schrijft Nieuwdorp.
Onze hormoonhuishouding is bovendien in wisselwerking met onze omgeving. In het Westen beginnen jongens en meisjes bijvoorbeeld steeds eerder te puberen. Rond 1800 kregen jongens pas rond hun achttiende de baard in hun keel, vertelt Nieuwkoop. Nu is dat twaalf, dertien jaar. Het is niet duidelijk hoe dat komt. Misschien komt het door de veranderde voeding, misschien door het wegvallen van zware arbeid of misschien door het toenemen van allerlei stressprikkels in onze alledaagse leefomgeving.
Wat de oorzaak van de vervroegde puberteit dan ook mag zijn, de psychologische gevolgen daarvan zijn misschien groter dan we vermoeden. Als jongens in de puberteit komen, vermindert de aanmaak van het Anti-Müller Hormoon (AMH). Dat hormoon speelt een grote rol in de ontwikkeling van de hersenen en eigenschappen als vechtlust, nieuwsgierigheid en leiderschap.
Het op steeds jongere leeftijd wegvallen van dat hormoon bij jongens heeft misschien gevolgen voor de manier waarop mannen functioneren, lees je in Wij zijn onze hormonen. Voor meisjes geldt dat niet. Als meisjes gaan puberen, verandert de activiteit van AMH in hun hersenen maar weinig.
Leefstijl en groeihormoon
Hoewel de precieze oorzaken van de steeds vroeger beginnende puberteit nog niet bekend zijn, is wel duidelijk dat die gezocht moeten worden in onze leefomgeving en onze manier van leven. De impact van die factoren is immens. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de passages die Nieuwdorp wijdt aan een ander hormoon dat zich in het fitness- en bodybuildingcircuit in warme belangstelling mag verheugen. Dat hormoon is groeihormoon.
Bij kinderen is groeihormoon cruciaal voor de groei, maar ook daarna blijft groeihormoon belangrijk. Een gezonde afgifte van groeihormoon prikkelt weefsels tot herstel en helpt organismen ook nog op latere leeftijd te blijven functioneren. Psychologische stress is daarbij een remmende factor. Stresshormonen remmen de afgifte van groeihormoon. In extreme gevallen blijft bij kinderen die onder hevige stress staan, de groeispurt die je tijdens de puberteit verwacht soms zelfs helemaal uit. Deze kinderen beginnen pas te groeien als de stress is geweken.
Het grootste deel van het groeihormoon dat in ons lichaam circuleert, wordt aangemaakt tijdens de slaap. Om precies te zijn, tijdens de eerste drie uur van onze slaap. Maar, lezen we in Wij zijn onze hormonen, dan moeten die drie uur slaap wel passen in ons dag-nacht-ritme. Mensen zijn gemaakt om ’s nachts te slapen. Overdag slappen kan soms nodig zijn (buiten je ritme slapen is altijd nog beter dan helemaal niet slapen), maar zet minder zoden aan de dijk.
Te weinig slaap of minder goede slaap heeft nog veel meer negatieve hormonale effecten. De balans tussen hormonen die de eetlust stimuleren en hormonen die de eetlust juist afremmen raakt verstoord, waardoor je makkelijker overeet. Diezelfde hormonen sturen de gevoeligheid voor insuline, waardoor op korte termijn spieren minder makkelijk glucose opnemen en op de langere termijn de kans op diabetes toeneemt.
Daar komt nog bij dat naarmate je ouder wordt, je inwendige hormonale klok steeds makkelijker van slag raakt. Daardoor kan, ook bij een normaal dag-nachtritme, bij de afgifte van groeihormoon tijdens de slaap teruglopen tot bijna niets. Toediening van het slaaphormoon melatonine om het dag-nacht-ritme werkt vaker niet dan wel, schrijft Nieuwdorp. Meestal zorgt toediening van melatonine voor een nog grotere verstoring van de innerlijke klok.
Wat wél helpt is een leefstijl waarbij je dagelijks overdag buiten komt. Zolang het niet door glas wordt gefilterd, houdt daglicht je interne klok bij de tijd, zeker als je ook buiten beweegt. Daardoor blijft ook je hormoonhuishouding langer op een ‘jong niveau’.
Respect
Dit en nog veel meer lees je in Wij zijn onze hormonen. Veel van wat Nieuwdorp vertelt zal de vaste en doorgaans behoorlijk geïnformeerde lezers van Eigen Kracht bekend zijn, maar ook zij zullen in dit boek nieuwe en waardevolle inzichten opdoen. Ze zullen in ieder geval ontzag krijgen voor de complexiteit van het endocrinologisch systeem – en hoe terughoudend ze moeten zijn met het veranderen van hun hormoonhuishouding.
Dat is ook het inzicht wat Max Nieuwdorp, die toch een ongeëvenaarde kennis over hormonen heeft, zelf kreeg tijdens het werken aan zijn boek. “Door deze schrijftocht ben ik ons schitterende endocrinologisch systeem alleen maar meer gaan respecteren”, vertelt hij in de laatste zinnen van zijn boek. “Wij moeten er als artsen niet te veel mee rommelen, maar vooral ook niet achteroverleunen. […] We […] moeten blijven streven naar een diepgaander begrip van deze fascinerende lichaamsstoffen en altijd op zoek gaan naar betere behandelingen.”
Dat respect, die bescheidenheid en nieuwsgierigheid stelden Nieuwdorp in staat een prachtboek te maken dat meer biedt dan kennis. Nieuwdorp deelt in zijn boek ook zijn wijsheid.
Wij zijn onze hormonen is verschenen bij De Bezige Bij. ISBN: 9789403130538. Het kost 15 euro.