Slankheidsideaal maakt juist dik
Afvallen: het staat niet alleen hoog op het verlanglijstje van mensen met serieus overgewicht. Ook vele niet-zo-dikkerds koesteren de wens. En we weten hoe het moet: minder en gezonder eten, meer bewegen. Zo simpel? In essentie: ja! Toch heeft diëten heel vaak geen blijvend positief resultaat. Wat bepaalt het succes? De aard van de motivatie blijkt een belangrijke factor.
Veel mensen die op dieet gaan, vervallen vroeg of laat weer in hun oude eetgewoontes. Verscheidene onderzoeken laten zien dat het volgen van een dieet niet zelden een grotere kans geeft op gewichtstoename of een verstoord eetpatroon. Met eetbuien bijvoorbeeld. De omvang van dit soort risico’s hangt sterk samen met de motivatie. Dat ontdekte de Belgische ontwikkelingspsychologe Joke Verstuyf.
Motivatie
De redenen om op dieet te gaan lopen uiteen. Sommigen willen zich fitter voelen, anderen willen gezonder worden, en weer anderen willen er beter uitzien. Ook de mate waarin mensen persoonlijk achter hun dieet staan verschilt. Sommigen hebben een intrinsieke behoefte om af te vallen, anderen voelen zich onder druk gezet. Niet alleen door de omgeving, maar ook door schaamte- of schuldgevoelens. Wat blijkt nu uit het onderzoek van Verstuyf: diegenen die zich vooral op de eigen gezondheid richten en persoonlijk achter het dieet staan, hebben gezondere eetgewoontes. Diegenen die vooral op het uiterlijk focussen en zich onder druk gezet voelen, verliezen vaker de controle over hun eetgedrag en piekeren vaker over gewicht en eetgewoontes. Hun diëten leiden – zeker op de langere termijn – niet tot het gewenste resultaat.
Jonge vrouwen
Verstuyf stelde ook vast dat het bij die laatste groep vaker ging om jongeren. Jongeren zijn doorgaans meer gericht op uiterlijk en gevoeliger voor druk van buiten. Verstuyf denkt dat dit veel te maken heeft met het feit dat slank in onze wereld het heersende schoonheidsideaal is. Dik zijn wordt gestigmatiseerd (zelfs van overheidswege). Deze grootschalige metastudie toonde een verband aan tussen het zien van ultraslanke mediamodellen en ontevredenheid over het eigen lichaam. Bovendien bestaat het idee dat het lichaam maakbaar is. Moeder natuur? Nee hoor, jij bepaalt hoe je lichaam er uitziet! Wat een ironie dat juist het slankheidsideaal de slagingskans van diëten lijkt te verkleinen.
Druk van buiten
Druk van buiten ervaren jongeren overigens niet alleen via de media. Diverse onderzoeken (zoals deze) toonden aan dat ouders ook een belangrijke factor kunnen zijn als die kritisch zijn over het gewicht van hun kinderen, hen stimuleren om af te vallen en zelf veel met hun eigen gewicht bezig zijn. Hetzelfde geldt voor leeftijdgenoten: jonge meiden willen net zo slank zijn als hun vriendinnen, ze trekken zich hun oordeel sterk aan en ongezonde afvalmethoden nemen ze snel van elkaar over.
Niet gering
De groep waarover we spreken is verre van gering. Ongeveer de helft van de vrouwen is ontevreden over het uiterlijk en maar liefst 90 procent wil afvallen, aldus dit Amerikaanse onderzoek. Het negatieve zelfbeeld is tamelijk stabiel in alle leeftijdsfasen, maar het belang van het uiterlijk neemt met de jaren wel af, concludeert dit onderzoek. Vooral in de tienerjaren is uiterlijk echt een issue. Uit deze studie blijkt dat 41 tot 66 procent van de tienermeisjes en 20 tot 31 procent van de tienerjongens weleens op dieet is geweest. En lang niet altijd op een ‘gezonde manier’…
Niet zelden wordt gegrepen naar drastische afvalmethoden. Vasten, maaltijden overslaan, crashen, het gebruik van laxeermiddelen en dieetpillen: als het maar snel tot resultaat leidt. Over mogelijke gezondheidsschade van dergelijke strategieën maken jongeren zich vaak niet al teveel zorgen.
Niet per se gezond
Gezondheidsdoelen zijn voor deze doelgroep überhaupt niet zo van belang. Was dat wel het geval, dan was de wens om af te vallen voor een deel van hen helemaal niet gerechtvaardigd. Mager staat immers niet gelijk aan gezond! Het laagste overlijdensrisico lopen mensen met een BMI die eerder in de buurt van de 25 dan van de 20 ligt, bleek eerder uit deze grootschalige studie. Wel handig overigens om ook bij een wat hogere BMI – in de geest van Eigen Kracht – je vetpercentage onder controle te houden en te zorgen voor voldoende spiermassa. Wat meer sporten – krachttraining! – en wat gezonder eten: misschien is een ‘echt’ dieet dan wel helemaal niet nodig. Maar dat terzijde…
Terug naar de motivatie
Geconstateerd is dus dat lichaamsontevredenheid niet zo’n effectief motief is om af te vallen. Gezondheid is een beter motief. Maar ontevredenheid over je lijf is wel een rotgevoel. Wat kun je daar dan tegen doen?
Er is – verbazingwekkend eigenlijk – nog nauwelijks onderzoek gedaan naar manieren om lichaamstevredenheid te vergroten. De weinige onderzoeken op dit gebied concluderen veelal dat de meeste interventies niet veel effect hebben. Dat kan komen doordat gangbare interventies erop gericht zijn om mensen aan het verstand te brengen dat het heersende ideaalbeeld voor de meeste vrouwen niet realistisch is. Maar de beleving van het uiterlijk wordt meestal niet zozeer met het verstand beredeneerd. Die wordt eerder automatisch verwerkt. Dat speelt zich dus af op een ander niveau.
Dat bracht een aantal onderzoekers van de Universiteit Maastricht ertoe om alternatieve interventies te onderzoeken. Hun eerste hoopvolle bevindingen vind je hier. Eerste conclusie, wat kort door de bocht: positieve feedback op het lichaam helpt. Daarom mag je dit compliment van onze Eigen Kracht consulente in je zak steken:
Je ziet er fantastisch uit!