Kaal door creatine?
Het is wit, het is een poeder, het is goedkoop en het zorgt dat je net wat harder kan trainen. Echt ongewenste neveneffecten heeft het ook al niet, tenzij je een goeie kop met haar heel belangrijk vindt. We hebben het hier natuurlijk over creatine, het best onderzochte supplement uit het ergogene arsenaal. Toch bestaat er een zekere angst dat creatine kaalheid kan bevorderen. Die angst lijkt ongegrond, bovendien huldigen wij het standpunt ‘Mooi kaal is niet lelijk!’.
Nu geven we eerlijk toe, niet iedereen heeft zo’n fraaie ronde schedel als Jean Luc Picard, bewindvoerder van de USS Enterprise, die met zijn bemanning steeds dieper het universum doorkruist op zoek naar nieuwe werelden. Die angst voor kaalheid begrijpen we daarom ook wel een beetje. En aan de veiligheid van creatine, hoe goed onderzocht ook, wordt met enige regelmaat getwijfeld. Zo wordt door sommige mensen gedacht dat je kaal wordt van creatine. Deze gedachten zijn veelal gebaseerd op een studie uitgevoerd in 2009. En daar vallen behoorlijk wat kanttekeningen bij te plaatsen. Maar eerst een woordje over mannelijke geslachtshormonen.
Wat is DHT?
Testosteron wordt aangemaakt door de testikels (mannen), de eierstokken (vrouwen) en de bijnieren. Testosteron kan direct binden aan de androgeenreceptor van de spiercel en daar de spiereiwitsynthese stimuleren, waardoor de spiermassa toeneemt. De toename van spiermassa wordt ook wel het anabole effect van testosteron genoemd. Testosteron kan daarnaast in sommige cellen door het enzym 5-alfa-reductase worden omgezet in dihydrotesteron (DHT). DHT zorgt voor een zwaardere stem, mannelijke lichaamsbeharing en daarnaast ook voor kaalheid. De effecten van DHT worden ook wel androgene effecten genoemd. Tenslotte kan testosteron door het enzym aromatase worden omgezet tot het vrouwelijke hormoon estradiol en zorgen voor vervrouwelijkende effecten. Tot zover is het belangrijk te weten wat DHT doet. We kijken nu naar het genoemde onderzoek uit 2009 over creatine en kaalheid.
Onderzoek en resultaten
De onderzoekers verdeelden 16 jonge rugbyspelers over 2 groepen. De ene groep kreeg één week lang dagelijks 25 gram (opbouwfase) en vervolgens 2 weken lang dagelijks 5 gram creatine (onderhoudsfase). De andere groep kreeg dagelijks een placebo. Vervolgens kregen alle proefpersonen 6 weken lang geen creatine, of placebo. Dit wordt overigens een wash-out periode genoemd, om de effecten te laten uitwerken. Na de wash-out periode kreeg de placebogroep creatine en de aanvankelijke creatinegroep kreeg de placebo. We noemen dat binnen de onderzoeksmethodologie een crossover-design.
De wetenschappers maten het testosteron- en DHT-gehalte van het bloed, voor de opbouwfase, na de opbouwfase en na de onderhoudsfase. De wetenschappers keken dus niet of er daadwerkelijk haaruitval, of kaalheid optrad bij de proefpersonen.
Wat bleek? Creatine leek (!) zowel het DHT-gehalte als de DHT:Testosteron ratio (verhouding) te verhogen. En zo op het eerste gezicht lijkt dat er dus op te wijzen dat creatine inderdaad voor kaalheid kan zorgen. Immers DHT van het bloed leek door creatine toe te nemen en DHT kan voor kaalheid zorgen. Toch willen we een aantal kritische kanttekeningen bij deze resultaten plaatsen.
Kritische kanttekeningen
Hoewel de resultaten van bovenstaande studie je misschien met de handen in het haar laten zitten, is het verstandig om een keer serieus achter je oren te krabben, voordat je je pot creatine weggooit. Er zijn namelijk een aantal kritische kanttekeningen bij deze studie te plaatsen. Zo is bovenstaande studie maar een kleine studie. Er werden namelijk slechts 16 proefpersonen getest. Ook zijn er tot op heden geen andere studies beschikbaar waarin het effect van creatine op het DHT-gehalte van het bloed is bekeken. Dat betekent dat er nog geen overtuigend bewijs is over het effect van creatine op het DHT-gehalte van het bloed, laat staan van het effect van creatine op kaalheid. Kijken we wat kritischer naar de daadwerkelijke DHT-gehaltes van het bloed dan kwamen deze nooit boven de normale fysiologische bovengrens (2,65 nmol/L) uit.
Daarnaast valt het in de resultaten op dat wanneer de proefpersonen startten met creatine, hun DHT-gehalte van het bloed lager is dan van de placebogroep. Gedurende de periode van creatinegebruik neemt dus het DHT-gehalte van het bloed toe, maar de verschillen met de placebogroep zijn zeer klein en vallen binnen een normale fysiologische bandbreedte. Dus gedurende de creatinesuppletie beweegt het DHT-gehalte van het bloed zich richting een gemiddelde waarde en de verschillen die worden gevonden met de placebogroep berusten dan meer op toeval, dan op het daadwerkelijke effect van creatine.
Verder is in deze studie niet het directe(!) effect van creatine op haaruitval bestudeerd. De onderzoekers hebben gekeken naar het effect van creatine op het DHT-gehalte van het bloed. En omdat hoge DHT-gehaltes van het bloed tot kaalheid zouden kunnen leiden (waarover later meer), is vervolgens de conclusie getrokken dat suppletie met creatine tot kaalheid kan leiden. Maar dat is een nogal indirecte redenering en bewijsvoering.
Tenslotte hebben de onderzoekers het effect van creatine op het DHT-gehalte van het bloed bestudeerd. Wanneer het DHT-gehalte van het bloed echter binnen de normale fysiologische bandbreedte valt, heeft dit een zeer gering effect op haaruitval en dus van kaalheid. Zo is het bekend dat bij mannen met kaalheid (ook wel androgene alopecia genoemd) het DHT-gehalte van het bloed normaal en dus niet verhoogd is. Er is dus geen verband tussen het DHT-gehalte van het bloed en androgene alopecia, wanneer het DHT-gehalte van het bloed zich binnen een fysiologische bandbreedte beweegt.
Hoe leidt DHT dan toch tot kaalheid? Goede vraag! Dit komt omdat bepaalde cellen van de haarfollikel zelf DHT maken van testosteron. Dit DHT dat de haarfollikel zelf maakt, komt niet in het bloed terecht, maar werkt lokaal en zorgt lokaal voor haaruitval. In tegenstelling tot onder andere de hormonen testosteron, oestrogeen, groeihormoon, adrenaline en insuline die geproduceerd worden door bepaalde klieren en effect hebben op heel veel verschillende lichaamscellen, wordt DHT met name geproduceerd door cellen van de haarfollikels zelf en heeft daar ook zijn effect.
En dus…
Er is dus één studie waarin hooguit een relatie wordt gevonden tussen creatinesuppletie en een iets hoger DHT-gehalte van het bloed. Echter, zelfs wanneer creatine voor een toename van het DHT-gehalte van het bloed kan zorgen, wil dat niet zeggen dat het witte poeder kaalheid veroorzaakt. Er is immers geen relatie tussen een toename van het DHT-gehalte van het bloed en kaalheid gevonden. Want, het DHT dat door haarfollikels zelf wordt geproduceerd zorgt voor kaalheid.
Voor het feit dat kapitein Jean Luc Picard in de 24e eeuw nog kaalhoofdig is, hebben we maar één plausibele verklaring kunnen bedenken: het geeft hem meer gezag.
Meer over kaalheid vind je hier.