Sterk bewerkt: UPF’s in de spotlight
Een halfje fabrieksbrood, een kuipje halvarine en een pak light drinkyoghurt met aardbeiensmaak aan de ene kant, een zak paprika ribbelchips, een diepvriespizza en een fles cola aan de andere kant. De eerste drie nog in de Schijf van Vijf, de andere drie hadden al de reputatie van junkfood. Maar al deze voedingsmiddelen zijn ‘ultra processed foods’, UPF’s. Ze maken dik en ongezond.
De beschuldigingen van dikmakend en ongezond, klinken de laatste tijd vooral weer heftig in het Verenigd Koninkrijk, waar bijna tweederde van de Britten te zwaar is. Ultrabewerkte voedingsmiddelen als diepvriespizza, casinobrood en donuts, zijn stukken goedkoper dan voedingsmiddelen die veel minder of in het geheel niet bewerkt zijn. Uiteraard zouden ook Nederlanders er goed aan doen te kiezen voor minder bewerkte voedingsmiddelen.
De voedselfuik
Belangrijke voorvechter voor een sterk verminderde consumptie van ultrabewerkte voeding is de Britse wetenschapper Chris Tulleken die in zijn boek De Voedselfuik waarschuwt voor de gevaren van UPF’s. Zo beschrijft hij dat na een maand vooral UPF’s te nuttigen hij 6 kilo zwaarder is geworden. Daarnaast laat Van Tulleken in zijn boek zien hoe de voedingsindustrie de klant bewust verleidt om UPF’s te consumeren, zodat zij hun winst kunnen maximaliseren. Sympathiek is dat Van Tulleken niet de schuld bij jou als achteloze consument legt voor het consumeren van die ultrabewerkte voedingsmiddelen. Hij vindt dat overheden moeten ingrijpen en de marketing van UPF’s stevig moet worden beperkt en dat er waarschuwingen op verpakkingen van UPF’s moeten komen. Valt veel voor te zeggen, maar hoe zit dat eigenlijk met die bewerking tot UPF’s?
NOVA-classificatie
De mate van bewerking kan enigszins worden bepaald met de NOVA-classificatie die is ontwikkeld door de wetenschapper Carlos Monteiro. Deze classificatie verdeelt voedsel in vier groepen op basis van de mate van bewerking. In dit webbericht ligt de focus op klasse 4, ultra-processed food, dat wordt gekenmerkt door complexe industriële processen en goedkope ingrediënten met als belangrijkste doel winstmaximalisatie. Er is echter wel wat kritiek op Monteiro's definitie van ultrabewerkt voedsel. Zo houdt de Nova-classificatie niet altijd rekening met de voedingswaarde van een product. Volkorenbrood valt bijvoorbeeld in klasse 4, terwijl de voedingswaarde van dit product hoog is.
Bewerken beperken
Hoewel er wel wat kritiek bestaat op de NOVA-classificatie zal niemand betwisten dat het gunstig is om zoveel mogelijk producten uit klasse 1 van de NOVA-classificatie, zoals verse, of onbewerkte diepvriesgroente, vers fruit, onbewerkt vlees, vis, zuivel en gevogelte te consumeren. En ook in een experiment van topwetenschapper Kevin Hall wordt duidelijk dat proefpersonen die alleen sterk bewerkt voedsel aten tot wel meer dan 500 kcal per dag binnenkregen, dan proefpersonen die met name onbewerkt voedsel aten. Het lijkt erop dat vooral sterk bewerkte voedingsmiddelen de eetsnelheid fors verhogen, waardoor je in korte tijd flink wat calorieën kunt wegwerken. De zogenaamde consistentie van het product zorgt er echter ook voor dat je van onbewerkte zachte voedingsmiddelen, zoals bijvoorbeeld vers geperst vruchtensap en een rijpe banaan in korte tijd veel calorieën kan wegwerken. Tot die conclusie kwamen zowel Nederlandse onderzoekers als onderzoekers uit Singapore. Hoewel UPF’s over het algemeen er voor zorgen dat je meer calorieën nuttigt dan je eigenlijk zou willen, speelt de consistentie (hard vs zacht) ook een belangrijke rol in de totale energie-inname.
Denk in voedingspatronen niet in losse voedingsmiddelen
Klassiek in de voedingsleer is de stelling dat er strikt genomen geen ongezonde voedingsmiddelen bestaan (tenzij radioactief of over de datum), je moet naar de samenstelling en het geheel van je voedingspatroon kijken. Schijf van Vijf, dus. De fabrikant is er dan ook als de kippen bij om dit te beamen, voor een gezond tussendoortje als de Magnum, bijvoorbeeld. Maar het loopt aardig uit de klauw met die ‘tussendoortjes’, en wij zouden de term ‘verantwoord tussendoortje’ toch voornamelijk willen zien als een handige reclametruc om je flink wat calorieën door de strot te duwen.
Ook het in de ban doen van koolhydraten of vetten, zoals op gezette tijden weer in de mode is, vinden we een slecht idee. Een ruime consumptie van complexe koolhydraten en gezonde, onverzadigde vetten is niks mis mee. Opnieuw, het gaat om voedingspatronen en dat afgestemd op je levensstijl en/of sportieve achtergrond. Maar zowel voor de bankhanger als de marathonloper, is een overmaat aan ultrabewerkte voedingsmiddelen natuurlijk nooit een goed idee.
Zie verder ook Volumetrica I en Volumetrica II en de ‘eiwithefboomtheorie’.
Het belang van sporten wordt hier nog eens extra benadrukt.