Wat je moet weten voor je gaat afslanken met semaglutide
Zes jaar geleden, toen de eerste wetenschappelijke studies over de afslankende werking van semaglutide verschenen, had deze website al een donkerbruin vermoeden dat we nog meer over dit nieuwe middel zouden horen. We kregen helemaal gelijk. De verkoop van het diabetesmedicijn, dat op de markt is als Ozempic, Rybelsus en Wegovy, breekt alle records. En dat terwijl semaglutide behoorlijk veel bijwerkingen heeft.
Waarom semaglutide zo’n financieel succes is geworden, wordt al duidelijk als je een paar artikelen over het middel hebt gelezen. Zoals bijvoorbeeld het onderzoek dat op 19 september 2022 verscheen in JAMA Network Open, dat vertelt dat dikke mensen die zichzelf wekelijks onderhuids injecteren met een paar milligram semaglutide in een half jaar gemiddeld 12 kilo lichaamsgewicht kunnen verliezen.
In een samenleving waarin mensen met een gezond gewicht een minderheid zijn geworden, kun je op je vingers natellen dat een middel met zo’n sterke afslankende werking een kassakraker wordt. Economen verwachten dat Wegovy, de versie van semaglutide die is bedoeld om af te slanken, het bestverkochte medicijn aller tijden gaat worden. Het Deense farmaconcern Novo Nordisk dat semaglutide op de markt zet, is inmiddels al het rijkste bedrijf van Europa geworden. In Novo Nordisk gaat op dit moment meer geld om dan in een welvarend land als Denemarken.
Dat komt niet alleen omdat er wereldwijd een grote vraag naar semaglutide is ontstaan, zeker nadat celebrities en allerhande influencers in de oude en nieuwe media toegaven dat ze semaglutide gebruikten om af te slanken. Een rol speelt ook dat semaglutide een duur medicijn is. Een maand semaglutide gebruiken kost de verzekering meerdere honderden euro’s. Dan hebben we het dus over semaglutide die is geproduceerd door de fabrikant en via de reguliere keten van apothekers wordt verkocht. Op het internet verkopen webwinkels semaglutide van onbekende kwaliteit voor een lagere prijs. Maar ook de waaghalzen die semaglutide uit dat ongecontroleerde kanaal durven te kopen en te gebruiken, zijn al snel bijna 200 euro per maand kwijt.
Wat is semaglutide?
Novo Nordisk ontwikkelde semaglutide eigenlijk als een medicijn voor type-2 diabeten die niet meer goed reageren op orale diabetesmedicijnen als metformine. Eigenlijk zouden die patiënten dagelijks moeten gaan injecteren met insuline, maar dankzij het nieuwe middelen kunnen ze volstaan met een wekelijkse injectie met semaglutide. De marktnaam voor de versie van semaglutide die voor deze groep patiënten is bedoeld, is Ozempic. Novo Nordisk heeft ook een semaglutide in pilvorm op de markt gezet. Die heet Rybelsus. Rybelsus is bedoeld voor dagelijks gebruik.
Semaglutide is een peptide dat sterk lijkt op glucagon-like peptide-1 (GLP-1), een natuurlijk hormoon dat gezonde mensen aanmaken als ze gegeten hebben. Novo Nordisk heeft een paar veranderingen aangebracht in het GLP-1-molecuul waardoor het na injectie nog dagenlang blijft circuleren.
GLP-1 zorgt ervoor dat de alvleesklier meer insuline produceert. GLP-1 vermindert ook de eetlust. Het geeft een vol en verzadigd gevoel en remt de honger. Semaglutide heeft diezelfde eigenschap. Wie semaglutide gebruikt, heeft bijna continu een vol gevoel en taalt niet meer naar eten, laat staan naar dikmakende voedingsmiddelen met veel calorieën, zoals snacks met veel koolhydraten en vet, en soms ook alcohol.
De marktnaam van het semaglutide-preparaat dat speciaal is bedoeld als afslankmiddel is Wegovey. Wegovey is zwaarder gedoseerd dan Ozempic. Artsen schrijven het vooral voor aan mensen met obesitas. Daarnaast zijn er kanalen waarin mensen buiten artsen om aan semaglutide komen. Het is niet duidelijk hoe groot dat circuit is.
Verlies spiermassa
De afslankende werking van semaglutide berust dus niet op een verhoging van het energieverbruik of een verminderde opname van voedingsstoffen, maar op een drastische afname van de eetlust. Wie semaglutide gaat gebruiken om af te slanken, eet spontaan 35 procent minder. Zo’n reductie van de inname van kilocalorieën gaat onherroepelijk ten koste van de spiermassa. Volgens een trial die in 2021 verscheen in de New England Journal of Medicine bestaat maar liefst 40 procent van het verloren lichaamsgewicht uit vetvrije massa.
Jojo-effect
Het verlies van spiermassa tijdens een te streng afslankdieet is de belangrijkste veroorzaker van het beruchte jojo-effect. De kilo’s spiermassa die je inlevert bij rigoureuze afslankdiëten verminderen het calorieverbruik, waardoor de verloren kilo’s razendsnel terugkeren als het dieet erop zit. Uiteindelijk worden mensen die op een verkeerde manier afslanken op de langere termijn vaak dikker door hun afslankpogingen.
Dat is voor afslankpogingen met semaglutide misschien niet anders. Volgens een onderzoek dat in 2022 verscheen in Diabetes, Obesity and Metabolism hebben afslankers een jaar nadat ze zijn gestopt met semaglutide tweederde van hun verloren kilo’s alweer terug. Of daar ook de verloren spieren bijzitten, is niet bekend.
In talkshows verklappen ex-semaglutidegebruikers hoe ze, toen ze stopten met de wekelijkse injecties, werden overvallen door de trek in eten. Ze hebben, toen ze afslankten met het wondermiddel van Nova Nordisk, niet gewerkt aan het opbouwen van zelfdiscipline of het ontwikkelen van gezondere eetgewoonten en een bewuster leefstijl. Het is geen wonder dat ze zonder farmacologische ondersteuning razendsnel weer zwaarder werden. In de praktijk zal farmacologisch afslanken met semaglutide in de meeste gevallen alleen succesvol zijn als er sprake is van levenslang gebruik. Veel artsen gaan daar inmiddels wel van uit.
Bijwerkingen
Semaglutide heeft bijwerkingen. In de doses die nodig zijn om de trek in eten te verminderen, rapporteren relatief veel gebruikers misselijkheid, diarree en constipatie (verstopping). In de meeste gevallen worden deze korte termijnbijwerkingen minder ernstig door gewenning, maar bij een aantal gebruikers zijn ze zo ernstig dat ze semaglutide links moeten laten liggen.
Een belangrijk deel van die bijwerkingen wordt veroorzaakt doordat semaglutide de spijsvertering flink vertraagt. Bij een betrekkelijk lage dosis van 1 milligram per week heeft de maag 38 procent meer tijd nodig om zich leeg te maken, aldus een onderzoek uit 2022. Er is zelfs een kleine groep waarbij de spijsvertering er helemaal mee stopt. Ook voor die groep is semaglutide geen optie.
De bijwerkingen van semaglutide op de langere termijn zijn nog niet helemaal bekend. Daarvoor is het middel nog te kort op de markt. Onderzoekers die gebruikers van semaglutide en het verwante liraglutide volgen, hebben ontdekt dat pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier) in deze groep 9 keer vaker voorkomt dan je zou verwachten. Chronische pancreatitis kan een voorstadium van pancreaskanker zijn.
Een ander zorgpunt is dat semaglutide, net als andere GLP-1-varianten, bij een kleine groep gebruikers misschien depressie en zelfs suïcidale gedachten in de hand werkt. In de zomer van 2023 liet de European Medicines Agency (EMA) weten dat Europese autoriteiten 150 meldingen hadden ontvangen. De EMA bestudeert die gevallen nog.
In de Verenigde Staten is de FDA, de Amerikaanse tegenhanger van de EMA, al een stapje verder. Een paar maanden geleden besloot de FDA dat Novo Nordisk deze bijwerking moest opnemen in de bijsluiter van liraglutide. De FDA heeft nog niet besloten of ook semaglutide die bijwerking heeft, ook al zijn sommige gebruikers daarvan overtuigd.
Toekomst
Ondertussen werken de concurrenten van Novo Nordisk aan hun eigen afslankmedicijnen op basis van GLP-1. Artsen houden met name Eli Lilly in de gaten. Dat farmaconcern ontwikkelde tirzepatide, dat dezelfde effecten heeft als semaglutide maar volgens de producent in hogere doses gebruikt kan worden. Eli Lilly publiceerde in 2022 een trial waarin proefpersonen in anderhalf jaar 22 kilo lichaamsgewicht verloren.
Je zou dus kunnen concluderen dat afslanken straks een farmacologische aangelegenheid is geworden. Zoals we hoofdpijn bestrijden met pijnstillers als paracetamol, gaan we overtollige vetreserves straks te lijf met injecties met GLP-1-analogen. Of dat ook echt zo ver zal gaan komen, vragen we ons af. In het verleden zijn er vaker farmacologische afslankmiddelen op markt geweest die het probleem van overgewicht en obesitas voor eens en altijd zouden moeten oplossen. DNP, rimonabant, sibutramine - stuk voor stuk bleken hun bijwerkingen niet op te wegen tegen hun gewenste effecten. Ze verdwenen allemaal van de markt. Mogelijk gebeurt dat uiteindelijk ook met semaglutide.
Maar ook als dat niet gebeurt en semaglutide een ‘blijvertje’ is, dan nog is semaglutide volgens Liesbeth van Rossum een middel dat “echt is bedoeld om een ziekte te behandelen”. Van Rossum, als internist-endocrinoloog en hoogleraar verbonden aan Erasmus MC, zei in een interview met EenVandaag dat semaglutide “te zwaar” is voor “mensen die een paar pondjes willen afvallen”. “Daar is het echt niet voor bedoeld”, zei de hoogleraar. “Daar wil je ook echt geen risico's voor lopen.”
De beste manier om licht overgewicht te bestrijden is het aanleren van een gezonde levensstijl, vond Van Rossum. “Dat is dus heel wat anders dan even een medicijn nemen, dat veel te zwaar is voor wat je wilt behandelen.”