Adaptogenen: sterker dan stress?
Adaptogenen zingen in het sportcircuit al jaren rond als versterkers van het weerstands- en sportprestatievermogen. Vooral bij zware training en in tijden van langdurige stress zouden ze hun heilzame werk verrichten. De hamvraag is dus: maken adaptogenen je werkelijk sterker tegen de stress?
Adaptogenen
Adaptogenen zijn kruiden of plantenextracten waarvan wordt beweerd dat ze het immuunsysteem ondersteunen en het sportprestatievermogen vergroten. Vooral bekend als adaptogenen zijn de verschillende soorten Ginseng. Ginseng is de algemene term voor een heel scala aan natuurlijke extracten gewonnen uit de plantenfamilie Araliaceae. Ginsengextracten bevatten stoffen die invloed uitoefenen op de 'meesterklier' in de hersenen: de hypothalamus. Deze klier regelt allerlei stofwisselingsprocessen. Ginseng is er in allerlei varianten, Braziliaanse, Chinese, Koreaanse, Siberische, Indiase, Vietnamese, enzovoorts. Ook Gingko en Rhodiola worden soms als 'adaptogeen' aangeprezen, hoewel men het in de regel over de ginsengoisiden heeft. Commercieel worden ze vooral aangeprezen als 'stressbusters'. En wie heeft in deze 24-uurs economie geen last van stress?
Russisch onderzoek
De 'peetvaders' van het wetenschappelijk onderzoek naar adaptogenen zijn de Russische wetenschappers Lazarev en Brekhman. In de jaren veertig en vijftig van de twintigste eeuw classificeerden zij een groep stoffen van plantaardige oorsprong die over een groot overlevingsvermogen bleken te beschikken. Onder de meest barre omstandigheden bleven ze in leven. Lazarev en Brekhman meenden daarom dat dit enorme aanpassingsvermogen 'geoogst' zou kunnen worden en beschikbaar gemaakt voor de hard trainende sporter. Een gestage stroom van positief gestemde wetenschappelijke artikelen kwam op gang. Met als belangrijkste resultaten, meer weerstand, meer energie en bevordering van de spieropbouw. Het Russische onderzoek leed echter aan twee euvels die niet door de wetenschappelijke beugel kunnen: druk van hogerhand om de resultaten in positieve zin 'aan te passen' en een ondeugdelijke opzet van de onderzoeken. Uit degelijk opgezette onderzoeken die in de jaren zestig en zeventig in het Westen zijn gedaan naar adaptogenen, kwamen geen weerstandsverhogende of anabole werkingen naar voren. Deze onderzoeken werden gedaan over een periode van zes tot acht weken. Er zijn enkele studies die op de langere termijn een positief effect vonden van adaptogenen op het immuunsysteem. Al met al een vrij magere basis voor harde uitspraken en concrete claims. Bovendien, aan ginsengpreparaten kunnen dopinggeduide stoffen zijn toegevoegd.
Stress
Stress wordt meestal vertaald als geestelijke/lichamelijke druk of spanning, maar ook training is een vorm van stress. Dat hoeft geen probleem te zijn. Mensen hebben spanning, uitdagingen en sport nodig om gezond en geïnteresseerd in het leven te blijven. Tijdens stress raakt het lichaam in een alarmfase die allerlei processen in het lichaam op scherp zet. Het stresshormoon adrenaline speelt hierbij een belangrijke factor. Problematisch wordt stress eigenlijk pas wanneer ze langdurig is en gepaard gaat met gevoelens van machteloosheid. Dit heeft een sterk verhoogde productie van het stresshormoon cortisol tot gevolg. Als die lang aanhoudt worden lichaam en geest ernstig ondermijnd. De precieze werking van het stressmechanisme en de rol van adrenaline en cortisol is complex en nog steeds niet helemaal opgehelderd. Helaas maken we maar al te veel situaties mee die voor een ongezonde dosis stress zorgen. Het betreft te hoge werklast, slechte werkverhoudingen, dreigend ontslag, scheiding, overlijden van naasten en allerlei hardnekkige frustraties. Een langdurige hoge trainingsbelasting kan ook een bron van 'negatieve' stress zijn. Kortom, allemaal zaken die bepaald geen 'anabole werking' hebben.
Stressbestrijding
Omdat er over de daadwerkelijke positieve werking van adaptogenen op langdurige stress weinig goed onderzoek voorhanden is, lijkt het verstandiger de aandacht te richten op effectievere methoden en middelen om de effecten van langdurige stress te bestrijden of nog beter te voorkomen. Het aanpakken van problemen als werklast, langdurige frustraties en het verminderen van gevoelens van machteloosheid zijn dan de ware stressbusters. Evenals een lagere trainingsbelasting, meer rust, herstel en extra aandacht voor de kwaliteit van de voeding. Daar liggen de 'adaptaties' die ons de werkelijke winst opleveren.