Als bodybuilding een obsessie wordt

In 1981 verscheen de allereerste editie van The Underground Steroid Handbook, een handleiding voor het gebruik van anabole steroïden en aanverwante middelen. Een jaar later draaide Conan The Barbarian in de bioscopen, en vergaapten miljoenen bioscoopbezoekers zich aan de onaardse fysiek van Arnold Schwarzenegger. Veertien jaar later, halverwege de jaren negentig, lag GI Joe Extreme in de speelgoedwinkels. 

Als GI Joe een mens van vlees en bloed was geweest, dan had hij een armomvang van 67 centimeter en een borstomvang van anderhalve meter. En in 2007 arresteerden duizenden politieagenten wereldwijd in een internationaal gecoördineerde actie honderden grote en kleine producenten van anabole steroïden. De actie heette Raw Deal, en was mogelijk doordat de Amerikaanse en Chinese overheid er waren in geslaagd om duizenden e-mails tussen Aziatische producenten van anabolen en Westerse laboratoria te onderscheppen.

Die gebeurtenissen houden met elkaar verband, schrijft de Amerikaanse psychiater Harrison Pope, verbonden aan het McLean Hospital in Boston, in een artikel dat binnenkort verschijnt in Molecular & Cellular Endocrinology. En dat verband is de stille maar gestage toename van het gebruik van anabole steroïden, groeihormoon, clenbuterol en legio andere ‘bodybuilding drugs’. Bijna overal ter wereld lopen er in fitnesscentra en sportscholen mannen die vinden dat ze die moeten gebruiken, omdat ze daarmee een fysiek kunnen ontwikkelen die zonder middelen niet bereikbaar is. “Anabolengebruik heeft epidemische proporties aangenomen”, zei Pope in een interview. “En als we niet ingrijpen, heeft die epidemie waarschijnlijk grootschalige negatieve gevolgen.”

Gewelddadige misdrijven

Kort voordat Pope die uitspraken deed, zaaide in Noorwegen de rechts-extremist Anders Breivik dood en verderf op het eilandje Tutoya. Behangen met wapens, en onder invloed van anabole steroïden, schoot hij 77 jongeren dood die deelnamen aan een jongerenkamp van een linkse politieke partij.

In de late jaren tachtig van de vorige eeuw was Pope door dit soort incidenten op het spoor van de anabolenepidemie gekomen: hij onderzocht mannen die anabolen gebruikten, en tijdens hun kuren gewelddadige misdrijven pleegden. Waren die het gevolg van de anabolen? Pope kon die vraag niet met een eenvoudig ‘ja’ of ‘nee’ beantwoorden.

In experimenten waarin Pope een groep bodybuilders 600 milligram testosteron per week gaf, zag hij dat de overweldigende meerderheid daardoor niet agressief werd. Bij 96 procent bodybuilders was er niks of weinig aan de hand. Sommigen voelden wel dat ze de neiging hadden om agressiever te reageren, maar ze konden die agressie in de hand houden. Maar bij 4 procent van de bodybuilders ging het mis. Hun agressie nam toe, en hun zelfcontrole was onvoldoende. Pope moest bij deze kleine groep bodybuilders het experiment beëindigen. Inderdaad, 4 procent is niet veel. Maar als er in een land als Nederland twintigduizend mannen anabolen gebruiken (een voorzichtige schatting), dan zullen 800 daarvan potentieel gevaarlijk zijn. En dat is natuurlijk weer een veel minder geruststellend getal.

Maar het probleem zit hem niet alleen in de goddank kleine groep gebruikers die agressief en gewelddadig kan worden door anabolica. Volgens de tientallen onderzoeken die Pope inmiddels heeft geproduceerd heeft een onverwacht grote groep van de gebruikers het anabolengebruik niet in de hand. Bij die groep vond Pope psychologische afwijkingen.

Begrijp ons goed, Pope zegt niet dat er met alle bodybuilders iets mis is, en ook niet met alle gebruikers. Naturelbodybuilders zijn volgens Popes onderzoek in de regel geestelijk gezond, en dat geldt ook voor een aantal farmacologische bodybuilders. Maar een groot deel van de gebruikers vertoont kenmerken van verslaving. Niet aan de anabolen zelf, maar wel aan het lichaam dat met  anabolen wordt opgebouwd. Als de bodybuilders in deze groep geen anabolen gebruiken of als ze, bijvoorbeeld door een blessure, een paar weken niet kunnen trainen, kunnen ze in een depressie raken omdat ze bang zijn dat ze in één klap hun spieren zullen kwijtraken. En ook als wel alles goed gaat, voelen deze bodybuilders zich niet helemaal goed. Ze zijn ervan overtuigd dat ze, ook al hebben ze een niet te miskennen hoeveelheid spiermassa ontwikkeld, iele en onderontwikkelde mannetjes zijn. ‘Muscle dysmorphia’, noemde Pope de afwijking in deze subgroep gebruikers.  Andere namen zijn ‘biggarexia’ of ‘het Adoniscomplex’. Het zal duidelijk zijn dat bij biggarexia het anabolengebruik vrijwel automatisch escaleert.

Moeilijke jeugd

Het is niet eenvoudig om aan te geven hoe biggarexia ontstaat, maar Pope en zijn collega’s vonden een link met de vroege jeugd van de gebruikers. Bij een studie onder vrouwelijke anabolengebruikers bleken opvallend veel van hen seksueel te zijn misbruikt. Mannelijke anabolengebruikers waren opvallend vaak opgegroeid in een omgeving zonder vaderfiguur. De vaderfiguur was er helemaal niet, of hij was er wel, maar hij toonde geen belangstelling, laat staan liefde. In weer een ander onderzoek vertelde een grote groep gebruikers dat ze als kind door hun leeftijdsgenootjes stelselmatig werden getreiterd en gekleineerd.

Bodybuilding en anabolen zijn waarschijnlijk voor veel bodybuilders een vorm van zelftherapie, vermoedt Pope. De sport, en de fysiek die ze daarmee ophouden, stelt de bodybuilders in staat om iets te doen wat eigenlijk had moeten gebeuren toen ze opgroeiden: ze bouwen zichzelf op. Ze verwerven een identiteit en zelfrespect. Als dat gebeurt door met gewichten te trainen en gezond te leven, dan is daarmee natuurlijk niks mis. Maar bij de biggarectische bodybuilders gaat iets mis, en ontaardt de therapie in een obsessie. Training en gezonde voeding zijn niet meer voldoende, en moeten worden aangevuld met steeds meer riskante farmacologische middelen.

Bij het ontsporen van de bodybuildingleefstijl spelen ook sociale processen een rol, ontdekte Pope. In experimenten waarin hij mannen liet kijken naar foto’s van bodybuilders in magazines, bleek dat mannen daardoor negatiever over hun eigen lichamen gingen denken. Als je daarbij ook nog optelt dat Hollywoodfilms, reclames en games steeds vaker onrealistisch gespierde mannenlichamen laten zien, en dat zelfs de actiepoppetjes waarmee jongens spelen een onrealistische bodybuildingfysiek hebben, dan begin je te snappen dat onze samenleving alleen maar stimuleert dat bodybuilding van een gezonde leefstijl verandert in een gevaarlijke obsessie.

De laatste jaren heeft Pope vooral studies gepubliceerd naar de lange termijngevolgen van anabolengebruik. Hij toonde aan hoe farmacologische bodybuilders vaker spieren scheuren dan naturelatleten, hoe anabolengebruik aderverkalking versnelt en hoe de anabolenleefstijl de structuur van de hersenen verandert. Pope hoopt dat de uitkomsten van dat onderzoek bodybuilders zal wakkerschudden.

“Er moet meer aandacht voor dit probleem komen”, zei Pope recent in een interview. “Pas als meer mensen gaan beseffen wat er aan de hand is, gebeurt er iets.” En dat zal hoog tijd worden. Er zijn betere manieren om aan bodybuilding te doen dan lichamen vol te pompen met farmacologische middelen.

Tektst: EigenKracht.nl