De volksverlakkerij van anti-aging

"Als anabolen zo gevaarlijk zijn, waarom geven Amerikaanse artsen dan testosteron en groeihormoon aan oudere mannen en vrouwen? Ze worden er fitter en gezonder door. In de VS adverteren de anti-aging-klinieken die hormoontherapie geven gewoon op de TV. Helemaal legaal. Dus waarom doen jullie zo krampachtig over anabolen?"

Het stukje hierboven komt uit een mailtje dat nog niet zo lang geleden bij de redactie van Eigenkracht.nl binnenkwam. We hadden er in eerste instantie geen goed antwoord op. Niet omdat we met onze mond vol tanden stonden, en niet wisten wat te zeggen over hormoontherapie en de anti-aging-klinieken die hormoonbehandelingen aanbieden. In landen als de Verenigde Staten, waar medici meer vrijheid hebben dan in Europa, zijn ze inderdaad als paddenstoelen uit de grond geschoten. Farmacologen schatten dat inmiddels 4 tot 5 procent van de Amerikaanse mannelijke zestigers een vorm van testosteron gebruikt. Niet gekocht op de zwarte markt, maar gekregen op recept van een arts.

Valse hoop

Toch staan ook in de Verenigde Staten staan de meeste medici sceptisch tegenover toediening van testosteron en groeihormoon aan ouderen. Niet alle, maar wel veel artsen die zich ermee bezighouden behoren tot een kleine maar luidruchtige groep specialisten. Geregeld verschijnen in medische wetenschappelijke tijdschriften artikelen waarin medische wetenschappers hun omstreden collega's op het hart drukken om terughoudend te zijn met hormoonbehandelingen. Die artikelen verschenen al rond de Tweede Wereldoorlog, toen de eerste partijen synthetisch testosteron uit de fabrieken rolden en avontuurlijk ingestelde medici het nieuwe wondermiddel gingen uitproberen op mannen die moeite hadden met ouder worden. Die mannen hoopten dat testosteron ze lichamelijk en geestelijk zou verjongen.

En even leek het er op dat die mannen op hun wenken werden bediend. Door testosterontherapie kregen ingedutte en vermoeide mannen meer zin in seks. Ze kregen meer energie, konden zich beter concentreren en voelden zich over de gehele linie beter. Ze werden sterker en hun uithoudingsvermogen nam toe. Ze merkten dat hun spiermassa toenam en hun vetmassa slonk.
Maar in laboratoria waar wetenschappers datzelfde testosteron aan ratten en muizen gaven, krabden onderzoekers zich op het achterhoofd. Hun proefdieren werden, net als de eerste generatie menselijke testosterongebruikers, energieker, levenslustiger, slanker en gespierder. Maar ze gingen ook eerder dood. Veel eerder.
In de jaren die volgden bleek dat toediening van testosteron en de daarvan afgeleide anabole steroïden in proefdieren de kans op legio verouderingsziekten, zoals kanker en hart- en vaatziekten, verhogen. In reageerbuisstudies gebeurt hetzelfde. Stop je cellen in een reageerbuis, en stel je die cellen vervolgens bloot aan testosteron, dan verouderen die cellen sneller. Hoe hoger de dosis testosteron, hoe sneller het verouderingsproces.

Uit de tientallen studies naar mannen die hormoontherapie krijgen blijkt ook zoiets, als je tenminste weet waar je moet kijken. O ja, op het eerste gezicht toont het gros van die studies aan dat testosterontherapie louter positieve effecten heeft voor mannen. Ze worden sterker, fitter, voelen zich beter, en dat allemaal zonder bijwerkingen. Maar als je zorgvuldiger naar die studies kijkt, dan wordt het beeld anders. De positieve effecten zijn om te beginnen bescheiden. Om je een voorbeeld te geven, in een Nederlands onderzoek dat in 2008 verscheen in het medisch-wetenschappelijke tijdschrift JAMA wonnen oudere mannen die een half jaar testosteron gebruikten een kilootje vetvrije massa. Hun vetpercentage verminderde met welgeteld één punt. Een jaar krachttrainen in een goede gym had betere resultaten opgeleverd.

Tegenover die magere effecten staan wel degelijk bijwerkingen. In elke studie moeten er mannen stoppen met het hormoongebruik omdat hun cholesterolhuishouding ernstig verslechtert, hun bloed stroperig wordt, of omdat hun prostaat te snel groeit. De risico’s zijn zo aanzienlijk dat wetenschappers zorgvuldig screenen welke mannen aan hun studies mee mogen doen, en welke niet. In het Nederlandse onderzoek dat we zojuist aanhaalden mocht bijvoorbeeld tweederde van de mannen die zich hadden aangemeld niet meedoen aan het onderzoek.

Verouderingshormonen

Met groeihormoon is het niet anders, weten we sinds de jaren negentig van de vorige eeuw. In die periode gingen steeds meer moleculaire wetenschappers op zoek naar middelen om verouderingsprocessen af te remmen. Een van hen, de aan de universiteit van Southern Illinois verbonden fysioloog Andrzej Bartke, ontdekte een hele doeltreffende: het zoveel mogelijk uitschakelen van groeihormoon, IGF-1 en insuline. Die hormonen zijn verouderingshormonen, ontdekte Bartke. Ze schakelen in cellen een molecuul aan dat biowetenschappers mTOR noemen. Sportwetenschappers kennen dat molecuul als een sleutelfactor in spiergroei. Alle hormonen die spiergroei bewerkstelligen, werken doordat ze in de spiercellen mTOR aanschakelen.

Maar, zo weten we dankzij het werk van Andrzej Bartke, dat is niet alles wat mTOR doet. Datzelfde mTOR is actief in kankercellen, en laat kankercellen groeien en zich verspreiden door het lichaam. Datzelfde mTOR speelt een rol bij hart- en vaatziekten. Datzelfde mTOR speelt een rol bij veroudering. Schakel mTOR uit, en kankercellen worden minder vitaal en kwetsbaar. Verminder de activiteit van mTOR, en verouderingsprocessen verlopen langzamer. Anabolisme en verouderingzijn twee kanten van dezelfde medaille.

Scepsis

Nou weet je waarom serieuze artsen en anti-verouderingsonderzoekers sceptisch staan tegenover het al te kwistige gebruik van anabole hormonen zoals dat in sommige Amerikaanse anti-aging-klinieken gebeurt. Goed, er zijn gevallen waarin mensen door bijvoorbeeld een aangeboren afwijking te weinig hormonen aanmaken. In die gevallen is toediening van testosteron of groeihormoon noodzakelijk. Maar die hormonen geven aan gezonde mensen die op een normale manier verouderen doet meer kwaad dan goed. Op de korte termijn leidt die hormoontherapie misschien tot een beetje meer spiermassa, een beetje meer zin in seks of een tijdelijk gevoel van vitaliteit, maar op de langere termijn versnelt het gebruik van die hormonen het verouderingsproces. Sneller oud is sneller dood. 

Het kan wel…

Dat betekent trouwens niet dat anti-aging onmogelijk is. Cellen hebben ook een systeem dat veroudering afremt. Dat systeem is ingewikkelder dan het systeem dat veroudering aanstuurt, en onderzoekers hebben het nog niet helemaal in kaart kunnen brengen. De sleutelmoleculen in dat verouderingsvertragende systeem hebben namen als AMPK, SIRT1 en PGC. Worden die moleculen actief, dan repareren en verjongen cellen zichzelf. Een van de krachtigste methoden om dat voor elkaar te krijgen is lichaamsbeweging – inclusief krachttraining, als je de recente studies mag geloven. Krachttraining activeert trouwens ook mTOR, maar dan op een manier die de levensduur niet verkort en de kans op verouderingsziekten niet verhoogt. In de goede ouwe tijd dat bodybuilders nog hun fysiek opbouwden zonder anabolen werden krachtsporters moeiteloos twintig tot dertig jaar ouder dan hun tijdgenoten, heeft het bodybuildingmagazine Iron Man Magazine wel eens becijferd.Kijk. Dat is pas anti-aging.

Tekst: Eigen Kracht.nl