Multifunctioneel? Methylfenidaat onder de loep
Door Hans Wassink
Hoi, ik heb een vraag.
Ik zit in een
werk-leer traject en ik doe aan fitness. Ik wil graag wat sneller afslanken,
maar ook spiermassa opbouwen. Werken, studeren en ook nog willen stappen af en
toe, en daarnaast nog trainen is een hele klus. Dan kan je wel een beetje hulp
gebruiken. Ik heb het een en ander gehoord over Ritalin© en ook op
internet opgezocht. En daar vind je toch veel positieve info… het helpt
afslanken, je wordt er sterker van en je kan er ook nog eens beter door
studeren. Klinkt goed…
Groeten,
P.
Beste P.,
Klinkt inderdaad dermate goed en multifunctioneel dat je je gaat afvragen of we niet allemaal aan de Ritalin© - de merknaam van de bekendste handelsvorm van methylfenidaat - moeten. Laten we daarom maar eens kijken naar wat methylfenidaat is en waar het voor bedoeld is.
Methylfenidaat is een psychostimulantium dat sinds het begin van de jaren zestig is geregistreerd als medicijn. Het wordt op de markt gebracht onder de merknamen Ritalin© en Concerta© om maar de bekendste te noemen, en het heeft vooral ‘naam’ gemaakt als middel om hele drukke kinderen weer wat rustiger en geconcentreerder te krijgen.
Psychostimulantia of stimulantia zijn middelen die een stimulerende werking hebben op het brein en het zenuwstelsel. Hierdoor worden de impulsen die via de zenuwcellen door het lichaam worden verstuurd, beter voortgeleid, waardoor de motoriek kan worden verbeterd en je meestal ook actiever wordt. Het is op het eerste gezicht wel vreemd dat kinderen of volwassenen met een stoornis als ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) methylfenidaat krijgen voorgeschreven. Ze zijn immers al hyperactief en snel afgeleid, en waarom zou je dat dan nog eens gaan stimuleren? Een kort voorbeeld ter illustratie: een kind met ADHD volgt een les op school, maar hoort een geluid in de gang en raakt afgeleid. Hij kan de opgewekte impuls te reageren op het geluid niet onderdrukken. Deze impulscontrole vindt in de hersenen plaats door middel van neurotransmitters (chemische stoffen die berichten overbrengen tussen de hersencellen). Deze neurotransmitters worden door de ene hersencel uitgescheiden, steken dan een stukje lege ruimte over (de synaps of ‘oversteekplaats’ tussen twee zenuwcellen) en worden opgenomen door de receptoren (ontvangers) van de andere cel. Bij ADHD’ers worden deze neurotransmitters ook uitgescheiden, maar worden in bepaalde delen van de hersenen niet of onvoldoende opgenomen door de receptoren van de andere cel, waardoor het bericht niet wordt overgebracht. Het achterliggende euvel is een te snelle heropname van de neurotransmitters waardoor ze hun werk niet goed kunnen doen. Methylfenidaat remt die te snelle heropname, zodat de neurotransmitters alsnog goed aan de ‘overkant’ komen. De impulscontrole is daarmee hersteld en de les kan normaal gevolgd worden.
Ritalin in het nieuws
‘Ritalin’ is nogal eens in het nieuws omdat bezorgde ouders zich afvragen of het medicijn niet al te snel wordt voorgeschreven. En er is kritiek van psychologen en opvoedkundigen dat de grote toename in het gebruik van methylfenidaat over de afgelopen jaren, een symptoom is van een maatschappij die steeds jachtiger wordt en waarin mensen steeds meer indrukken moeten verwerken.
Het medicijn zou ook in toenemende mate door studenten voor niet-medische doeleinden worden gebruikt. Uit een onderzoek dat econoom Tjebbe van Meeteren eind 2009 deed naar het gebruik van methylfenidaat bij studenten, kwam hij op een percentage van zeven procent. De studenten gebruikten het voor een betere concentratie, maar ook voor de lol, als partydrug. In het uitgaanscircuit zou het vaker worden gesnoven in plaats van geslikt. Het heeft een cocaïneachtig effect en omdat het medicijn gecontroleerder is dan coke, waar nog al eens wat rotzooi in zit, vermoedt hij dat ook steeds meer mensen het gaan gebruiken. Bovendien is het goedkoop. Meerdere studenten gaven aan een pil voor drie à vier euro te kunnen kopen.
Methylfenidaat wordt ook wel gebruikt als afslankpreparaat. In het begin van de jaren zestig, toen het stimulantium op de markt kwam, werd het daar vaak voor voorgeschreven. In de recente aflevering van het VPRO wetenschapsprogramma Labyrint (‘Slimme Pillen’, 26 oktober 2010) kwam de ‘breindoping’, zoals methylfenidaat soms wordt genoemd, uitgebreid als leerpil aan bod. Kort samengevat: het hield je wel wat wakker, maar deed niets voor de concentratie (verstoorde die in een aantal gevallen zelfs) en niks voor een beter geheugen. Het wachten is dus op een pil die je wat discipline en belangstelling voor de lesstof bij brengt. In de tussentijd zul je het moeten doen met de methode die vroeger ook wel ‘studeren’ werd genoemd.
Methylfenidaat en afslanken
Een van de bijwerkingen van methylfenidaat is verminderde eetlust. Reden dat het middel ook gebruikt wordt als afslankmiddel. Ritalin© zul je echter niet snel van de huisarts voorgeschreven kregen om je wasbord uit de kast te halen of een paar kledingmaten minder uit de rekken te kunnen trekken. Neemt niet weg dat uit onderzoek blijkt dat de eetlustremmende werking van methylfenidaat fors is, zie Influence of Methylphenidate on Eating in Obese Men (Obesity Research 2004, 12, 224-232, John J. Leddy et al). Op steroidewebsites en bodybuildingbulletinboards kom je geregeld berichten tegen over het gebruik van dit middel om af te slanken. Daarin komen doseringen voor van 4 tot 6 maal 10 mg per dag, wat zo’n beetje de maximale dosis is die in de bijsluiter wordt vermeld. In hardcore kuurschema’s om ‘droger’ te worden, wordt het middel gecombineerd met clenbuterol en schildklierhormonen. Met alle risico’s die er ook aan deze middelen kleven. Zie op www.eigenkracht.nl hierover, o.a. het Sport & Fitnessartikel Clenbuterol? Dan kun je het wel shaken! (Sport & Fitness 122 mei/juni 2004).
Doordat methylfenidaat de eetlust remt, lijkt het een handig middel om af te slanken. Dat valt echter vies tegen. Om spiermassaverlies tegen te gaan moet je bij afslanken naast aan krachttraining doen ook de eiwitconsumptie stevig opvoeren. Maar eiwit vult, vult heel sterk, en als je geen trek hebt in je voeding, dan geldt dat in hogere mate voor een eiwitrijke voeding die al zo verzadigend is. Het gevolg is dat je te weinig (eiwit) eet en spiermassa afbreekt, waardoor je stofwisseling omlaag gaat…
Methylfenidaat en kracht/spiermassa
Methylfenidaat is een stimulantium en stimulantia kunnen je krachttraining een boost geven. Het nut geldt misschien het meest voor powerlifting en andere pure (explosieve) krachtsporten, maar ook voor bodybuilding. Een agressievere benadering van de training kan de kwaliteit van de trainingen verhogen, en dat betekent doorgaans ook meer spiermassa. Het nadeel is dat stimulantia aan je spiermassa knabbelen, je rust verstoren (slechter slapen, stressiger zijn) en, zoals gezegd, je eetlust flink verminderen. Het netto resultaat voor een naturel sporter is een vermindering van spiermassa, en daar was het natuurlijk niet om begonnen. De naturalsporter die methylfenidaat om medische redenen moet gebruiken, heeft in ieder geval rekening te houden met extra zorg voor voeding en herstel vanwege zijn/haar medicatie.
Verslaving op de loer
Methylfenidaat
is een krachtig stimulantium dat in werking en chemische structuur een grote verwantschap
heeft met cocaïne. Ze verhogen beiden ook de dopamineconcentraties in de
hersenen. Dopamine is een boodschapperstof in de hersenen die betrokken
is bij zaken als kennisverwerving, motivatie en beloning. Drugs, drank of
nicotine verstoren de delicate dopamine balans. Daarom wordt dopamine ook wel
‘The master molecule of addiction’ genoemd.
De eerste keren dat we verslavende middelen gebruiken gaat het dopamineniveau
omhoog, dat veroorzaakt de kick. Na verloop van tijd echter gebeurt het
omgekeerde, het wordt steeds moeilijker om het dopamineniveau op peil te houden
en een laag dopamineniveau betekent dat je je niet lekker voelt. Dus heb je
opnieuw een kick nodig. Ook bij methylfenidaat ligt het risico van verslaving
op de loer.
Wie is er bang voor bijwerkingen?
Medicijnen zijn nog niet onschadelijk omdat het medicijnen zijn, al lijken sommige mensen dat nogal eens te denken. Problemen met geneesmiddelen (bijwerkingen, een verkeerde combinatie van medicijnen, verkeerde doseringen) leiden tot veel ziekenhuisopnamen. In Nederland belanden er jaarlijks 40.000 mensen in het ziekenhuis omdat ze verkeerde medicijnen of een gevaarlijke combinatie of dosis van pillen slikken. Ruim 1200 patiënten overleven een dergelijke misser niet, 1800 mensen blijven last houden, ook na ontslag uit het ziekenhuis. Dat blijkt uit een onderzoek van de Universiteit Utrecht (Harm-rapport 2006). De meeste fouten ontstaan volgens de onderzoekers door slecht contact met de huisarts, specialist en apotheker. Dat zijn meer slachtoffers dan er jaarlijks in het verkeer omkomen. Kortom, met medicijnen dient uiterst voorzichtig omgesprongen te worden. Op basis van dit rapport mag je dan ook rustig stellen dat ‘zelfmedicatie’ met illegaal verkregen middelen via huisdealer of internet helemaal een slecht idee is. Kijk daarom ook eens op www.internetpillen.nl.
Bezien we de bijwerkingen voor methylfenidaat, dan vind je in het Farmacotherapeutisch Kompas (www.fk.cvz.nl) onder ‘zeer vaak’ onder andere de volgende bijwerkingen: slapeloosheid, nervositeit, anorexia, verminderde eetlust, gewichtsverlies, agressie, angst, depressie, emotionele labiliteit, abnormaal gedrag, enzovoorts, enzovoorts. Het multifunctionele van methylfenidaat lijkt hem voornamelijk in de veelzijdigheid van de bijwerkingen te zitten.