Nieren in het nauw: anabole steroïden en de nieren
Door Hans Wassink en Bart Coumans
Geachte Dopingautoriteit,
De laatste tijd was er veel te doen over de Grote Donorshow, dat programma waarin een dame met een hersentumor een nier weggaf aan een van de kandidaten, allemaal nierpatiënten. Het bleek achteraf nep te zijn, maar uit de verhalen van de mensen werd me toch wel duidelijk wat een belangrijke organen de nieren zijn. Nu lees je vaak over de risico’s van anabole steroïden voor je lever of prostaat, maar wat zijn eigenlijk de risico’s voor de nieren? Ik heb geen zin om als Bart de Graaf te eindigen.
Alvast bedankt voor het antwoord!
H.
Beste H.,
Nierpatiënten hebben het inderdaad niet makkelijk. Een nierziekte kan grote gevolgen hebben voor het dagelijks leven. Zo moeten nierpatiënten vaak een heel streng zout- en eiwitarm dieet volgen en mogen ze maar heel weinig drinken om vochtophoping te voorkomen. Kinderen krijgen is geen vanzelfsprekende zaak, met vakantie gaan een kwestie van een hoop geregel. Uit recent onderzoek is gebleken dat er bij ongeveer 1 op de 200 volwassen Nederlanders (ongeveer 60.000 mensen) sprake is van verborgen nierschade. Bij hen kan de nierfunctie sneller achteruitgaan dan normaal. Daarnaast zijn er in Nederland ruim 40.000 mensen met een nieraandoening. Bij hen werken de nieren niet goed of helemaal niet meer.
Drie basisfuncties van de nieren
Nieren zijn boonvormige organen van ieder zo’n 12 centimeter, die zich bevinden op hoogte van je middel. De nieren liggen in een soort vetkussentje aan de binnenkant van de rug. Nieren hebben in feite drie functies: het verwijderen van afvalstoffen, het regelen van de vochtbalans en de productie van hormonen. In het menselijk lichaam worden nuttige stoffen aangemaakt en er blijven afvalstoffen over. De nefronen, miljoenen nierbuisjes in de nier, halen die afvalstoffen uit het bloed en zorgen dat die als urine het lichaam verlaten. Bloedcellen, eiwitten en andere nuttige stoffen worden weer terug in het bloed gevoerd.
Daarnaast bestaat het lichaam voor 70 tot 80 procent uit water. De nieren zorgen voor een zo constant mogelijke samenstelling van de lichaamsvloeistoffen. Ook houden ze de hoeveelheid vocht in het lichaam constant. Op die manier zorgen de nieren ervoor dat het lichaam goed kan blijven functioneren bij veel en weinig transpireren, veel en weinig drinken en bij warm en koud weer. Ten derde maken de nieren hormonen aan die belangrijk zijn voor de bloeddruk, het kalkgehalte in de botten en de productie van rode bloedlichaampjes (EPO is het bekendste voorbeeld).
Beide nieren, de urineleiders en de blaas.
Hoge bloeddruk en de nieren
Om de schade die met name androgene anabolen steroïden, maar ook diuretica en pijnstillers kunnen toebrengen aan de nieren beter in beeld te krijgen, kijken we eerst even naar het effect van hoge bloeddruk op de nieren. Nieren en bloeddruk hebben namelijk veel met elkaar te maken. De nieren regelen voor een belangrijk deel het vochtgehalte, het zoutgehalte en de hoeveelheid bloed in de bloedsomloop. De hoogte van de bloeddruk hangt hier mee samen. Nieraandoeningen kunnen de bloeddruk verhogen. Omgekeerd kan hoge bloeddruk weer afwijkingen aan de nieren veroorzaken, waardoor een neerwaartse spiraal ontstaat. In het artikel Under Pressure, dat we voor Sport & Fitness 131 (november/december 2005) schreven, gingen we uitgebreid in op de relatie anabole steroïden en hoge bloeddruk. Op www.eigenkracht.nl kun je het raadplegen onder de link ‘Publicaties’.
Langdurig verhoogde bloeddruk kan leiden tot vaatvernauwing in de nieren. In een poging de verminderde bloedtoevoer door de vernauwde vaten te compenseren, gaat de nier stoffen afscheiden die de druk verhogen. Hoewel hierdoor meer bloed door de vernauwde vaten geperst kan worden, verergert tevens de schade aan de bloedvaten. Het compensatiemechanisme zorgt in feite dus voor een nog verdere achteruitgang van de filterfunctie van de nieren. Zo kan een vicieuze cirkel ontstaan die in het ergste geval leidt tot chronisch slecht functionerende nieren.
Gevalletje ‘waterschade’
Veel androgene anabole steroïden maken dat het lichaam flink wat vocht en zout vasthoudt. Die vochtretentie kan je een heel opgeblazen fysiek geven, waarbij het zicht op de spieren volledig is verdwenen. Dat noemen ze in bodybuildingjargon ‘vochtbakken’. Veel gebruikers nemen dat voor lief omdat al dat vocht – zeker in het begin - voor een groot deel verantwoordelijk is voor hun snelle toename in omvang en kracht. Bij een gewichttoename van, zeg 10 kg, zitten dan ook heel wat ‘waterkilootjes’. Daarnaast stimuleren anabolen het beenmerg tot de aanmaak van extra bloedlichaampjes, waardoor de hoeveelheid bloed toeneemt. Het rondpompen van deze extra hoeveelheid bloed gaat gepaard met een hogere bloeddruk, het systeem wordt meer gevuld. Door het gebruik van anabolen wordt het natrium-kalium evenwicht in het bloed verstoord, waarbij de hoeveelheid kalium zal dalen. In reactie daarop gaat het lichaam nog meer vocht vasthouden.
Dat het met name de androgene anabole steroïden zijn, zoals Testosteron en Dianabol, bijvoorbeeld, die voor vochtretentie zorgen, hoeft niet te verbazen. Die aromatiseren doorgaans het meest. Dat wil zeggen, in een poging van het lichaam een balans vast te houden, zet het enzym aromatase een deel van de androgenen om in oestrogenen. Die binden zich dan aan de oestrogeenreceptoren en zorgen voor het oestrogeen effect (meer vocht, meer vet, meer gynaecomastie). Alle toename in vocht, bloed en zout doen de bloeddruk fors omhoog schieten en vormen daarmee een zware belasting voor de nieren, het hart en de bloedvaten (ook die van de hersenen, denk aan beroerte).
Een gevalletje ‘waterschade’ op eigen houtje gaan bestrijden met het gebruik van diuretica is niet erg verstandig. De kans op verstoringen in de water- en zouthuishouding is bepaald niet denkbeeldig. Teveel vochtverlies kan leiden tot slapte, algehele malaise, te lage bloeddruk wanneer je snel opstaat en spierkrampen. Door het gebruik van diuretica worden er naast een grote hoeveelheid vocht ook waardevolle mineralen zoals kalium, magnesium, calcium en natrium uit het lichaam afgevoerd, waarbij allerlei lichaamsprocessen ontregeld kunnen raken, soms met fatale afloop (In 1992 overleed de bekende bodybuilder ‘Momo’ Benaziza door het gebruik van diuretica). Een te grote uitscheiding van zouten, overigens, is ook een van de oorzaken van nierstenen. Nierstenen kan een zeer pijnlijke aandoening zijn, waarbij er geen verband is tussen de grootte van de steen en de pijn die het veroorzaakt. Met andere woorden: kleine nierstenen kunnen soms pijnlijker zijn dan grote.
Flex Wheeler
Zware jaren voor de nieren
In een beschouwelijk artikel van bodybuildinggoeroe John Romano voor het hardcore bodybuildingmagazine Muscular Development (mei 2007) met de veelzeggende titel The Curse of the ‘90s, blikt hij terug op die ‘vervloekte’ jaren negentig in het profbodybuilding. Na het tijdperk Haney/Gaspari leek het alsof een gigantisch blik supermassieve en kurkdroge bodybuilders werd opengetrokken. Mannen als Benaziza, Münzer, Kevin Levrone, Paul Dillett, Flex Wheeler, Dong Long, Paul DeMayo, Graig Titus en Dennis Newman, om er naast Yates en Coleman maar een paar te noemen. In vergelijking met de jaren 50, 60, 70 en 80 liep het voor veel bodybuilders van deze generatie opvallend slecht af. Mohammed Benaziza overleed in oktober 1992, na de Grand Prix in Nederland, door fataal gegoochel met een overdosis diuretica, Andreas Münzer legde vier jaar later, vlak na de Arnold Classic, het loodje aan de gecombineerde bijwerkingen van een kleine huisapotheek aan onder andere androgene/anabole steroïden, schildklierhormoon, insuline, diuretica en pijnstillers. Bij Dennis Newman werd in 1994 leukemie geconstateerd en de daarop volgende jaren moest hij vechten voor zijn leven. Bij zijn terugkeer in het profcircuit werd hij alom voor gek verklaard. Had hij niet al genoeg gespeeld met zijn leven?
Met name voor de nieren waren het zware jaren. Romano – als geen ander op de hoogte van de kwalen van de kampioenen – zegt er (in vertaling) het volgende over: ‘Als ik alle bodybuilders zou moeten opsommen die wachten op een nieuwe nier, een nieuwe hebben gekregen of aan de dialyse zitten, viel je bek open van verbazing.’
De bekendste bodybuildingkampioenen wier nieren zwaar op de proef werden gesteld zijn Flex Wheeler, Dong Long en Tom Prince. In 1999 werd bij Flex een nieraandoening geconstateerd met de naam glomerulosclerose (verharding van de vaatkluwens van de nier). Flex was er als de kippen bij om te vertellen dat het bij hem om een erfelijke aandoening ging en dat het niet was veroorzaakt door zijn straffe kuurschema’s. Hoewel hij aankondigde met wedstrijdbodybuilding te gaan stoppen, ging hij vrolijk nog drie jaar door. In 2003 onderging hij een niertransplantatie.
Bij Don Long, NPC kampioen van 1995, werd in 2000 een chronisch nierfalen vast gesteld. Van chronische nierinsufficiëntie, zoals het officieel heet, is sprake bij het optreden van chronische, ongeneeslijke vernietiging van nierweefsel die uiteindelijk tot de dood van de patiënt leidt, tenzij deze wordt behandeld met nierfunctie vervangende therapie of een niertransplantatie ondergaat. Na een aantal jaren aan de dialyse kreeg Don in 2002 een nieuwe nier, maar helaas stootte zijn lichaam het donororgaan uiteindelijk af. Hij is tot op heden afhankelijk van een nierdialyse-apparaat.
Winnaar van de NPC 1997, Tom Prince, kreeg tijdens zijn voorbereiding op de Night of the Champions 2003 acute nierklachten. Insiders zochten de oorzaak in een jarenlang gebruik van anabole steroïden, diuretica en pijnstillers. Tom is nooit helemaal hersteld en zijn nieren functioneren nog steeds niet naar behoren. Pijnstillers worden door hardcore wedstrijdbodybuilders gebruikt om de waarschuwingssignalen van chronische trainingsoverbelasting te kunnen negeren. Liberaal gebruik van pijnstillers en ontstekingsremmers als Paracetamol® en Naproxen®, bijvoorbeeld, is funest voor de nieren. Een van de bijwerkingen van Paracetamol® bij langdurig, hoog gedoseerd gebruik is ontsteking en ook versterf van de nierbuisjes. NSAID’s (afkorting van het Engelse Non-Steroidal Anti-Inflammatory) als Naproxen® remmen de aanmaak van prostaglandines in het lichaam (hormoonachtige stoffen die bij de regulatie van allerlei fysiologische processen zijn betrokken) en voor de nieren betekent dat, er meer vocht en belangrijke stoffen worden uitgescheiden dan de bedoeling is.
Don Long
Nierslopende combinaties
Het voorafgaande heeft hopelijk voldoende duidelijk gemaakt welk effect ‘watermanagement voor gevorderden’ op de nieren heeft. En dan gaat het niet alleen over androgene anabole steroïden als Testosteron, Dianabol en Trenbolone, bijvoorbeeld, waarvan de laatste in het bijzonder een naam heeft opgebouwd als niersloper. Het gaat ook om het gebruik van diuretica, van pijnstillers. Het gaat om underground steroid adviezen waarbij wordt aangeraden gebruik van Trenbolon te staken mocht je onverhoopt bloed gaan pissen. Of om je zoutconsumptie flink te verhogen omdat de druk van het water een anabole werking zou hebben. Het gaat, kortom, over die hele boem-is-ho manier van omgaan met je lichaam. Voor de volledigheid een uitsmijter tot slot. Het gebruik van anabole steroïden kan, in zeldzame gevallen, ook leiden tot een bijzondere tumor aan de nieren, Wilmstumor of nefroblastoom geheten. In het gunstigste geval betekent dat het verlies van een nier (in de meeste gevallen zit de tumor in één nier) en na operatie het hele traject van vastgeklonken zijn aan een dialyse-apparaat tot er eindelijk, hopelijk, een donornier vrijkomt of je mag meedoen aan de Grote Donorshow van BNN. Dan krijg je een nepnier, en of die levens redt is maar zeer de vraag.