Aanjagers en instinkers: Craze, OxyElite Pro en DNP

Tekst: Hans Wassink

Beste Dopingautoriteit,

Ik hoor de laatste tijd allemaal berichten over schadelijke supplementen waar je van op tilt slaat of die gevaarlijk zijn voor je lever. Dat is nogal wat, en dat gaat dan zomaar over de toonbank? Hoe weet je dat je goede spullen koopt? Helemaal geen supplementen meer gebruiken? Moet er niet strenger gecontroleerd worden?

Groeten,

L.

Beste L.,

Het is zeker belangrijk dat de vinger aan de pols wordt gehouden, en allerlei overheden in de westerse landen doen dat zo goed mogelijk. Het is bijvoorbeeld verboden om medicijnen in supplementen te stoppen, toch gebeurt dit geregeld. Zo vind je in afslanksupplementen steeds vaker sibutramine, een stof die tot voor enkele jaren geleden gebruikt werd in het afslankmedicijn Reductil, maar in Nederland in 2010 van de markt is gehaald omdat er teveel bijwerkingen optraden. Sibutramine is maar een van de stimulantia die stiekem in afslankproducten of pre-workout supplementen worden verborgen om ze effectief te maken. In supplementen die de spiergroei zeggen te bevorderen worden ook wel anabole steroïden of varianten ervan gestopt, een praktijk die natuurlijk streng verboden is.

Soms is het onduidelijk welke status een stof heeft, dat wil zeggen, dat niet helemaal duidelijk is of het van plantaardige of synthetische herkomst is. Dat speelde bijvoorbeeld bij de kwestie rond Geranamine, een oppeppend supplement dat werd ingezet als afslankmiddel of pre-workout supplement om een ‘buzz’ te krijgen. Puur natuur, claimde de fabrikant, maar achter de geraniums zat de synthetische stof methylhexanamine (DMAA). Dit soort schijnbewegingen van malafide producenten komt helaas vaker voor. Dit betekent niet, dat je helemaal geen supplementen meer kan gebruiken, wel dat je nooit zomaar klakkeloos een supplement moet gebruiken of op de hoeraverhalen van de aanbieders afgaan.

Craze: een zeer dubieuze aanjager

 Aan de andere kant van de oceaan is een storm van verontwaardiging opgestoken over de zoveelste ontdekking van verboden stoffen in voedingssupplementen. Dit keer gaat het niet over geheimzinnige varianten van anabole steroïden of analogen van erectiemedicijnen (zie daarover Sport & Fitness 168 – Ben je er klaar voor? Sekssupplementen onder de loep). Dit keer is de industrie nog een stapje verder gegaan en hebben in het pre-workoutsupplement  Craze gewoon een heuse hard drug verstopt.

Dat publiceerden wetenschappers van de Harvard Medical School, NSF International en het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) afgelopen oktober in een online voorpublicatie van het vakblad Drug Testing and Analysis onder de titel A methamphetamine analog (N,a-diethyl-phenylethylamine) in a mainstream dietary supplement (2013, Cohen, Pieter A., Travis, John C., Venhuis, Bastiaan J.). Deze stof, kortweg N,a-DEPEA genoemd, heeft chemisch een zeer sterke gelijkenis met het beruchte methamfetamine, een sterk oppeppend en zeer verslavend stimulantium dat kan leiden tot hartritmestoornissen, hartaanvallen, hersenbloedingen en psychotische reacties. Het is de stof waarmee scheikundeleraar Walter White zijn ‘crystal meth’ imperium opbouwt in de populaire serie Breaking Bad.

Op het label van Craze stond echter de stof N,N-dietthylphenylethylamine vermeld, dat betrekkeljijk onschuldig is. Onderzoekers van de universiteit van Harvard die getipt waren door WADA, die de stof al enkele keren in de urine van sporters had aangetroffen, bogen zich over de kwestie. Ze vonden N,a-DEPEA en  bevestigden daarmee de bevindingen van WADA. Inmiddels hebben vijf andere laboratoria in verschillende landen, waaronder de Verenigde Staten en Australië dezelfde stof in Craze gevonden.
De producent Driven Sports ontkent krachtig dat het stiekem een dopinggeduide stof heeft toegevoegd aan het supplement. De gevonden stof zou van nature in de orchidee ‘Dendrobium’ voorkomen. Volgens de onderzoekers de reinste onzin, want er is geen enkel onderzoek te vinden dat aangeeft dat deze orchidee N,a-DEPEA bevat. Het lijkt op een herhaling van wat er enkele jaren geleden bij het supplement Geranamine speelde. Overigens is N,a-DEPEA ook gevonden in het populaire supplement ‘Detonate’, van Gaspari Nutrition, een van de grootste producenten van supplementen, eigendom van de ex-profbodybuilder Rich Gaspari.

Supplement van het jaar

Het supplement Craze, in 2012 verkozen tot ‘supplement’ van het jaar, komt uit de koker van supplementengoeroe Matt Cahill, die op dit moment zwaar onder vuur ligt door kritische publicaties in diverse Amerikaanse kranten, waaronder USA Today. Volgens deze artikelen verkocht Cahill een jaar of 10 geleden al het gevaarlijke afslankmiddel DNP, via zijn website Designerlabs.com, en dat kostte een 17- jarige gebruiker het leven. Een paar jaar later kwam Cahill met de vage anabole steroïde Superdrol op de markt. In de wetenschappelijke literatuur zijn meerdere gevallen te vinden van sporters die ernstige leverschade hadden opgelopen door het slikken van het supplement.
De onderzoekers geloven dat de werking van N,a-DEPEA het midden houdt tussen die van het in 2004 verboden Ephedra (wel een natuurlijk product, dat het stimulantium efedrine bevat, dat ook wel bekend stond als Ma Huang of Zeedruif) en de harddrug methamfetamine. Een van de onderzoekers, Pieter Cohen, vertelt in een interview, dat N,a-DEPEA nooit getest is op mensen, en raadt dan ook sterk aan het supplement niet te gebruiken. Cohen is een van de meest kritische stemmen in supplementenland en omschreef in een artikel de toestand op de Amerikaanse supplementenmarkt ooit als American Roulette.

OxyElite Pro: een rasechte instinker?

OxyElite, het ‘afslanksupplement dat bergen belooft maar levers beschadigt’, zou een slagzin kunnen zijn om het supplement nader te omschrijven. Ongeveer 60 gebruikers van dit product belandden bij de arts, die een leverontsteking constateerde. De patiënten, meest vrouwen, en een paar bodybuilders, kregen na het slikken van OxyElite klachten als buikpijn, misselijkheid, overgeven, en een gelige kleur van ogen en huid. Ze verloren hun eetlust en raakten sterk vermoeid. Een vrouw van 48 jaar kwam te overlijden en bij diverse patiënten zou een levertransplantatie noodzakelijk zijn.  De eerste gevallen traden dit jaar op in de Amerikaanse deelstaat Hawaï, maar langzamerhand druppelen ook gevallen uit andere staten binnen.

De oorzaak van de epidemie van aangetaste levers is nog niet bekend, althans, niet precies. Organisaties als de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) en Center for Disease Controle and Prevention (CDC) weten weliswaar dat er een verband is met het gebruiken van het afslanksupplement Oxylite, maar welke stof in dit supplement nu precies de boosdoener is, is op dit moment nog niet helemaal duidelijk.
Merkwaardig is het verhaal dat de producent van OxyElite, het in Las Vegas gevestigde USPlabs, het afslanksupplement  net ‘veiliger’ had gemaakt door het omstreden stimulantium DMAA eruit te halen (je kent DMAA misschien ook onder de naam ‘Geranamine’) toen tal van landen DMAA in de ban deden. Ter vervanging werden onder meer extracten met higenamine aan OxyElite toegevoegd. Het is een stof die van nature voorkomt in Aziatische planten, bijvoorbeeld in de zaden van de Lotusbloem (die zijn eetbaar) of in de sierplant Monnikskap. Extracten van die plant zijn behoorlijk giftig, maar in de stengels van de plant zit higenamine. Of higenamine sporters beter laat presteren of sneller helpt afslanken is niet bekend, maar theoretisch niet onmogelijk. Higenamine laat het hart sneller samentrekken en in 2008 toonden Chinese onderzoekers aan dat higenamine zich in de cellen kan vastmaken aan de bèta-2-adrenoreceptor. Via deze receptoren kunnen natuurlijke pephormonen als adrenaline hun werk doen, net als de dopingmiddelen clenbuterol en salbutamol, die de luchtwegen verwijden. Higenamine staat nog niet op de dopinglijst, maar dat zou wel eens kunnen veranderen als je leest wat WADA schrijft over bèta-2-agonisten: ‘Alle bèta-2-agonisten, inclusief alle optische isomeren zoals D- en L) wanneer relevant zijn verboden’. En onder ‘relevant’ hoort waarschijnlijk toch ook higenamine. Het is ook goed te weten dat higenamine de bloedstolling remt. Wanneer je bloedverdunners, antistollingsmiddelen of andere medicijnen voor hart- en bloedvaten gebruikt, dan is higenamine extra riskant.

Aegeline de boosdoener?

OxyElite bevat echter ook een plantaardige stof waar de FDA nog wat achterdochtiger tegenover staat, aegeline geheten. Aegeline zit in de bladeren van de Baelboom, die groeit in Zuid-Oost Azië. Het fruit van de boom is eetbaar, en traditionele genezers gebruiken de extracten van de bladeren en de bast van de boom als geneesmiddel. Nog niet zo lang geleden ontdekten onderzoekers dat aegeline labratten kan laten afslanken, de reden dat USPlabs die extracten ook gebruikt in OxyElite. De actieve stof die in die extracten in de hoogste concentratie voorkomt is aegeline. Vandaar de aandacht van de FDA voor dit traditionele plantaardige extract.
Aegeline zit trouwens ook in het bodybuildingssupplement Versa-1 van USPlabs. De FDA heeft de producent verzocht beide supplementen van de markt te halen. Die heeft daaraan gehoor gegeven. Ze zullen wel moeten, natuurlijk. USPlabs heeft als fabrikant inmiddels een redelijk beschadigde reputatie, en die was al niet best doordat de baas van USPlabs, Jacob Geissler, in het verleden al diverse keren met justitie in aanraking was gekomen. Onder dwang is de samenstelling van OxyElite, sinds die zonder DMAA wordt geproduceerd, al drie keer veranderd. Het is niet duidelijk welke versie van het supplement de golf van leverbeschadigingen in Amerika heeft veroorzaakt. Het is daarom misschien verstandig om OxyElite voorlopig links te laten liggen. USP is overigens de afkorting voor ‘unique selling position’, een marketingterm die staat voor de unieke eigenschappen van een product of dienst, waardoor het product of de dienst zich onderscheidt van vergelijkbaar aanbod in de markt. Vanuit reclametechnische overwegingen misschien niet meer zo’n aansprekende naam.

DNP: gevaarlijk en ongeschikt voor menselijke consumptie

In Engeland heeft de Food Standards Agency (FSA) eind 2012 aandacht gevraagd voor de verkoop van het afslankmiddel DNP, dat verkocht wordt onder de merken Dinosan, Dinitra, Dnoc, Solfo Black, Bitrophen, Aldifen en Chemox. Zowel de FSA als het Ministerie van ‘health’ in Engeland hebben de consument gewaarschuwd dat dit middel ‘ongeschikt voor menselijke consumptie’ is. Sinds 2007 deden zich in Engeland 24 gevallen van vergiftiging voor na gebruik van DNP, waaronder diverse met fatale afloop.
In bodybuilding kent men DNP wel onder de bijnaam ‘de verschrikkelijke vetverbrander’ en is een van de meest controversiële afslankmiddelen die in het bodybuildingcircuit voorkomen. In feite gaat het om een gifstof die gebruikt wordt als ingrediënt in de productie van foto-ontwikkelaar, schimmelbestrijder of pesticide. In 1938 werd DNP in Amerika als afslankmedicijn van de markt gehaald nadat het ‘extremely dangerous and not fit for human consumption’ was gebleken. Kort daarna werd DNP ook in Frankrijk van de markt gehaald, toen er enkele vrouwen blind waren geworden na gebruik van het afslankmiddel.
Het mechanisme achter DNP is een remming van de opbouw van ATP, de energierijke verbinding die gevormd wordt in het lichaam door het uit onze voeding te halen, en zo het lichaam in staat stelt arbeid te verrichten. De remming zorgt ervoor dat de energieproductie minder efficiënt wordt en meer energie als warmte moet worden afgevoerd. Daarbij wordt ook meer vet verbrand. Hoge doseringen DNP gooien als het ware zoveel kolen op het vuur dat oververhitting op de loer ligt, en dat is gevaarlijk. Eind jaren negentig begonnen sommige bodybuilders het middel te gebruiken. Langzamerhand is echter ook in hardcore bodybuildingkringen de reputatie van DNP zo groot geworden, dat alleen de ‘echte diehards’ zich eraan durven wagen. Naast grijze staar (de aantasting van de ooglens die in extreme gevallen blijvende blindheid kan veroorzaken), kent het gebruik van DNP nog bijwerkingen als huiduitslag, misselijkheid , sterk zweten en slapeloosheid. Allemaal niet echt bevorderlijk voor je herstel…

De afgelopen jaren lijkt er een ware hausse te zijn in het spiken van (sport)voedingssupplementen, waarvan de in dit artikel genoemde middelen ‘voorbeeldig’ zijn, maar die moeiteloos aangevuld kunnen worden met risicovolle afslankers als Iomax en Dexaprine. Dat betekent dat de consument uiterst kritisch moet zijn op supplementen, en zeker niet zomaar alles moet gaan slikken. Voor verdere verdieping verwijzen we naar Sport & Fitness nummer 164 (ook op www.eigenkracht.nl te raadplegen) ‘Spiken is handel: over illegaal opgevoerde supplementen’. Lezen, dat artikel!