Kun je verslaafd raken aan anabolen?

Door Bart Coumans en Rens van Kleij

Beste NeCeDo,

Een tijdje terug heb ik een aantal keren gekuurd met anabolen. Al meer dan 3 jaar gebruik ik niet meer. Een vraag die ik jullie wil stellen is hoe verslavend kunnen anabolen zijn? Een paar trainingsmaten van me kunnen moeilijk stoppen met gebruik. Nu lees ik wel eens dat anabolen meer geestelijk dan lichamelijk verslavend zijn. Wat is daar over bekend? Alvast dank en succes met jullie rubriek!

H.B.

Beste H.,

Een goede vraag die je ons stelt. Met andere woorden: een moeilijke vraag! Want wat is nu precies verslaving? Is er een verschil tussen lichamelijke en geestelijke verslaving en zo ja wat dan? Dit zijn lastige vragen om te beantwoorden, maar wel eens goed om langer bij stil te blijven staan. We zijn voor je in de wetenschappelijke wereld van de verslaving gedoken en specifiek gaan zoeken of bekend is of anabolen verslavend kunnen zijn en zo ja hoe dat komt. Over anabolen en verslaving hoor en lees je heel weinig. Een blik in Anabolics 2004 (1) leerde ons dat er geen woord over gerept wordt. Komt het eigenlijk wel voor?

Onderzoek Nederlandse bodybuilders

Tijdens het NK bodybuilding in 1994 werd onderzoek verricht naar het gebruik van prestatieverhogende middelen door bodybuilders (2). We geven toe een wat gedateerd onderzoek, maar actuelere wetenschappelijke en ook nog Nederlandse gegevens zijn helaas niet voorhanden. Bovendien zijn de huidige anabolen niet zo verschillend van toen. Voor het onderzoek zijn 1.200 vragenlijsten verstuurd waarvan er 291 met bruikbare informatie terugkwamen. Er zaten 227 mannen bij en 59 vrouwen. De gemiddelde leeftijd was 28 jaar. Hoewel bijna alle gebruikers gewenste effecten van anabolen ondervonden, zoals meer spiermassa en meer spierkracht, gaf 90% aan last te hebben van bijwerkingen. Na het staken van de anabolenkuur heeft 1 op de 5 last van onthoudingsverschijnselen. Dit bleek alleen bij mannen voor te komen. Die onthoudingsverschijnselen kwamen tot uitdrukking in: neerslachtigheid, moeheid en impotentie. Deze verschijnselen was voor 36% reden om opnieuw te beginnen met een anabolenkuur. Een kleine 7% daarvan gaf aan zichzelf verslaafd te noemen aan de anabolen. Kortom, een kleine groep vindt zichzelf verslaafd aan anabolen. Tussen veel gebruiken en verslaafd zijn zit nogal een verschil, wat wordt verstaan onder verslaving?

Wat is verslaving?

De term verslaving is een lastig begrip waar veel verschillende opvattingen over bestaan. Je kunt verslaving zien als een ziekte, een gewoonte, een ondeugd of als een maatschappelijk probleem. Een korte definitie van verslaving is: een onweerstaanbare drang om middelen te gebruiken ongeacht de schadelijke gevolgen. Kenmerken van verslavingen kunnen zijn als iemand steeds meer nodig heeft van een bepaald middel om hetzelfde effect te bereiken (geldt eigenlijk niet of nauwelijks voor anabolen) en/of ontwenningsverschijnselen krijgt wanneer men het middel niet gebruikt en gebruikt om de ontwenningsverschijnselen tegen te gaan (kan wel gelden bij anabolengebruik). Tegenwoordig wordt de term verslaving ook gebruikt voor gewoontes waar mensen geen weerstand aan kunnen bieden. Het willen gebruiken is moeten gebruiken geworden. Hierdoor zijn begrippen ontstaan als gokverslaving, seksverslaving en internetverslaving. Kortom, de inflatie slaat ook hier toe. Handiger is toch om bij verslaving alleen over middelen te spreken die psychoactief zijn, die de hersenen kunnen beïnvloeden.

Anabolen beïnvloeden de hersenen

Het gebruik van anabolen wordt in verband gebracht met mentale problemen, zoals depressie, manie, psychosen, zelfmoord, agressie en geweld. Anabolen kunnen dus wel degelijk de hersenen of anders gezegd je geestestoestand beïnvloeden. Bij verslaving spreekt men over stoffen of middelen die een psychoactief effect hebben. Een psychoactieve stof is een stof die in staat is om stemming, denken, waarneming en gedrag te beïnvloeden. Nu worden anabolica gebruikt vanwege de spieropbouwende werking en niet vanwege eventuele psychoactieve effecten. Steeds duidelijker wordt dat anabolen wel degelijk psychoactieve effecten hebben en dat sommige gebruikers het ook om deze reden gebruiken.

Mechanismen van verslaving

Hoe ontstaat nu een verslaving? Centraal in de verslavingstheorie staat het dopaminerge-systeem in de hersenen. Dit is ons beloningssysteem. Wanneer dopamine vrijkomt geeft dit een prettig gevoel (een beloning). Hierdoor wordt de kans groter dat je de prikkel die leidde tot dat prettige gevoel eerder zult herhalen. Het wegblijven van die prikkel kan leiden tot onthoudingsverschijnselen, waardoor ook de kans groter wordt dat je het middel weer snel wilt gebruiken. De verslavingskans van middelen hangt mede af hoe sterk ze dit beloningssysteem beïnvloeden. Ook aanleg, persoonlijkheid, opvoeding en traumatische ervaringen spelen een rol.

Lichamelijk of geestelijk verslaafd?

In de verslavingswereld maakt men onderscheid in lichamelijke verslaving en geestelijke verslaving. Zo wordt lichamelijk verslaafd gezien als een (sterk) lichamelijk verlangen naar het middel na onthouding. Kenmerken hiervan zijn dat er lichamelijke klachten optreden na staken van het middel. Ook is steeds meer van een middel nodig om het zelfde psychische effect te krijgen of bij gelijk gebruik wordt het effect minder. Dit wordt tolerantie genoemd. Lichamelijke verslaving ontstaat geleidelijk.

Bij geestelijke verslaving is er een (sterk) psychisch verlangen (wordt ook wel ‘craving’ genoemd) naar het middel na onthouding. Onthouding kan gepaard met mentale verschijnselen zoals moeheid, prikkelbaarheid, rusteloosheid en depressie. Van anabolen wordt altijd gezegd dat het niet lichamelijk verslavend is maar wel geestelijk verslavend kan zijn. Maar ook geestelijke verslaving is verslaving!

Hooked on steroids

Al begin jaren 80 werd in de medische literatuur gesuggereerd dat anabolen verslavend konden zijn, zonder dat er systematisch onderzoek naar was gedaan. Andere onderzoekers spraken het vervolgens weer tegen. Vanaf eind jaren 80 werden regelmatig gevallen beschreven van bodybuilders die aangaven zich verslaafd te voelen aan anabolen. Hoewel het overwegend mannen waren bleek er ook een keer een vrouw bij te zitten. In 1989 beschreef Kirk Brower als eerste een geval van anabolenverslaving van een sporter. In 2002 kwam deze Amerikaanse psychiater met een overzichtsartikel over anabolengebruik en verslaving (3). Brower vond in de medische literatuur 165 gevallen waarbij anabolengebruikende gewichtheffers en bodybuilders voldeden aan de officiële criteria van verslaving. Er zijn zeven criteria en als je er aan drie of meer voldoet dan beschouwt men je als verslaafd. Die criteria hebben betrekking op controleverlies over het gebruik, gebruik ondanks negatieve bijwerkingen en ontwikkeling van tolerantie en onthoudingsverschijnselen.

Onthoudingsverschijnselen

Een van de criteria van verslaving is dat er onthoudingsverschijnselen optreden na het staken van gebruik. Dit is bekend en ook beschreven bij anabolengebruik. De onthoudingsverschijnselen zijn: depressieve stemming, vermoeidheid, de wens om meer anabolen te nemen (dit effect heet ‘craving’), rusteloosheid, anorexia, slapeloosheid, en minder zin in sex. Brower onderscheidt voor anabolen twee soorten afhankelijkheid, namelijk een afhankelijkheid aan je spieren (myo-actieve afhankelijkheid) een psychische (psycho-actieve) afhankelijkheid. Het feit dat je na een kuur weer een groot deel van je spiermassa kwijt raakt maakt de kans groter – indien je daar gevoelig voor bent – dat je weer snel aan de pillen of spuit zit.

Aanvullende studies

Van normaal medisch, therapeutisch gebruik van anabolen is nog nooit beschreven dat je er verslaafd of afhankelijk van kon worden. De traditionele drugs - bijvoorbeeld cocaïne - hebben direct invloed op de hersenen, terwijl daar voor anabolen aan getwijfeld werd en soms nog wordt. Anabolen geven niet direct een high gevoel. Op de lange termijn kun je je er wel (extreem) goed voelen bij gebruik. De vraag is of dat euforisch gevoel nu komt door de directe werking van anabolen op je hersenen of dat je door een mooier lijf je gewoon prettig voelt. Ook hardlopers kunnen zich prettig voelen tijdens en na een intensieve training, het zogenaamde ‘runners high’. Kunnen anabolen dit systeem ook beïnvloeden? In een dit jaar verschenen Zweeds onderzoek bleek dat ratten die gedurende een paar weken nandrolon decanoaat kregen in hoge doseringen veranderingen lieten zien in het dopaminerge-systeem. Hoge doseringen lijken dus wel degelijk direct invloed te kunnen uitoefenen op je brein.

Hoe groot is jouw risico?

Nu waren we laatst op een Nederlands verslavingscongres met een hoop onderzoekers en hulpverleners uit de verslavingszorg. Wat bleek is dat in de verslavingszorg men maar weinig anabolenverslaafden tegenkomt. Nu kan het zo zijn dat onbekend onbemind maakt. Mogelijk dat gebruikers het minder snel als verslaving zien en daardoor niet snel aankloppen bij hulpverleners. Want, in schril contrast met het voorgaande wordt in de anabolenbijbel van dopinggoeroe Yesalis gesproken over tussen de 14% en 69% dat risico loopt verslaafd te raken aan de anabolen. Voorspellers van anabolenverslaving zijn: relatief vroeg (in je tienerjaren) begonnen met gebruik, meer en langduriger gebruik, meerdere middelen (zowel orale als injecteerbare steroïden) en jezelf beoordelen als minder krachtig en minder groot dan gemiddeld.

Verslavende combinaties

Anabolengebruikers gebruiken zijn eerder geneigd om andere genotsmiddelen te gebruiken, zoals alcohol en drugs. Uit meerdere – ook Nederlandse – studies is dat gebleken. Van zogenaamde stimulantia als cocaïne, amfetaminen en waarschijnlijk ook efedrine/efedra is bekend dat ze verslavend zijn. Leidt nu de ene verslaving tot de andere verslaving? Of is het zo dat sommige mensen eerder geneigd zijn grenzen te verleggen en sneller middelen te gebruiken? Wat is de kip en wat is het ei? Het blijkt dat anabolengebruik meer risico geeft op alcoholmisbruik of ander druggebruik. Bij experimenten met ratten bleek dat als anabolen werden gegeven de ratten ook meer alcohol gingen gebruiken. Bij de ratten die geen anabolen kregen gebeurde dat niet. Nu is de mens natuurlijk geen rat, maar het zet je wel aan het denken.

Afhankelijk van anabolen?

Het mag duidelijk zijn dat de vraag in de titel van dit artikel niet zo makkelijk te beantwoorden is. Van gewoon therapeutisch gebruik van anabolen is in ieder geval geen verslaving bekend. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt wel degelijk dat anabolen verslavend kunnen zijn. Het treedt vooral op bij hoge doseringen. Een aantal bodybuilders geeft zelf ook aan dat men zich als verslaafd beschouwd. Dat houdt dus ook in dat een groot deel van de anabolengebruikers zich niet als verslaafd aan de anabolen ziet. Je kunt het vergelijken met een overmatig drinker en iemand die ook veel drinkt maar er aan verslaafd is, die niet kan stoppen. In beide gevallen niet best voor je gezondheid, maar in het laatste geval kun je het tij zelf niet meer of heel moeilijk keren. Nu is het ene middel verslavender dan het ander. De anabolen nemen geen hoge plek in en het aantal echt verslaafden lijkt niet zo groot te zijn, maar het kan je toch overkomen. Stel jezelf dus eens de vraag hoe afhankelijk je eigenlijk bent van anabolen?

(1) Llewellyn, W. Anabolics 2004. Anabolic Steroid Reference Manual. Molecular Nutrition, 2004.
(2) Boer, A. de, S.F. van Haren, F. Hartgens, D. de Boer. A.J. Porsius. Onderzoek naar het gebruik van prestatieverhogende middelen bij bodybuilders in Nederland. Universiteit Utrecht en NeCeDo, Capelle a/d IJssel, 1996.
(3) Brower, K.J. Anabolic steroid abuse and dependence. Current Psychiatry Reports 4, 377-387, 2002.