Kopzorgen over je hoofdhaar?
Over de haat-liefde verhouding tussen anabolen en haar
Door Bart Coumans & Rens van Kleij
Beste NeCeDo,
Ik ben een mannelijke bodybuilder van 28 jaar. Af en toe gebruik ik een kuur anabolen om extra spiermassa op te bouwen. Nu begin ik de laatste tijd kaler te worden. De inhammen bij mijn slapen
worden langzaam groter en ik heb sterk de indruk dat het haar bovenop ook dunner wordt. Ik weet dat anabolen invloed hebben op je haar, maar hoe snel gaat dat en is het nog omkeerbaar als ik nu
helemaal stop met gebruik?
Groet, B. van G.
Beste B.,
Bodybuilders zijn net als veel ‘gewone’ mensen ook ijdeltuiten en willen grote, mooi gedefinieerde spieren, maar ook een volle haardos. Anabolen hebben een haat-liefde verhouding met je haar. Aan de ene kant kun je haar verliezen door anabolengebruik. Kijk maar eens hoeveel topbodybuilders niet alleen met een glimmend lijf, maar ook met een glimmende schedel op het podium staan. Nu hebben wel meer kerels een wat karige begroeiing bovenop of een fanatieke kapper, dus het zegt niet alles. Aan de andere kant is bij vrouwen bekend dat anabolengebruik leidt tot meer haargroei. Dan wel niet op de schedel maar wel op het gezicht en op andere plekken van het lijf en daar zitten ze ook niet echt op te wachten. Hoe kan dat nou dat anabolen blijkbaar qua effect op je haar twee gezichten laat zien? Lees alles in dit artikel over anabolen en haar van hem en van haar. We beginnen bij een nadere beschouwing over haar, voordat we naar de effecten van anabolen overstappen.
Wat is haar?
Ze zijn er met miljoenen; al die haren op je lijf. Op je hoofd alleen al zitten zo’n 150.000 haren. Behalve op je handpalmen, voetzolen, je lippen, je navel en delen van je uitwendige
geslachtsorganen heb je verder overal haar. Soms dik en zwart en soms niet of nauwelijks zichtbaar.
Een haar kent een aantal onderdelen. Wat aan de buitenkant van je huid zit heet de haarschacht (zie ook de schematische tekening). Daar waar de huid begint heet het de haarwortel. Het diepste
gedeelte van de wortel waar de haargroei plaatsvindt heet de haarbulbus. Om de wortel en bulbus zit een haarzakje (ook wel haarfollikel genoemd).
Stadia invloed van anabolen op hoofdhaar:
van een dik, lang gekleurd haar naar dun, kort en kleurloos haar
Functie van haar
Aan de onderkant van het binnenste deel van een haar zit een klein spiertje die je haartjes overeind kan trekken, waardoor je kippenvel krijgt. Het is een
oude reflex om afkoeling van de huid tegen te gaan. Als bij dieren met een flinke vacht de haren overeind gaan staan wordt de lucht tussen de haren beter vastgehouden en is er een veel betere
warmte-isolatie. Lucht is een goede isolator. Daarom worden huizen ook geïsoleerd d.m.v. dubbel glas met lucht ertussen. Deze oorspronkelijke functie (warmte-isolatie) van haar volstaat bij de mens
absoluut niet meer. Wij moeten het behaaglijk krijgen met kleding en/of de verwarming.
Haar heeft ook een zintuigfunctie. Standsverandering van het haar voel je heel goed. Raak maar eens het uiteinde van één haartje aan. Dat bemerk je meteen. Daardoor voel je beter als iets in de
buurt van je huid komt.
Bescherming is ook een functie van haar. Denk aan je wenkbrauwen die voorkómen dat er zweet in je ogen loopt en wimpers die ervoor zorgen dat je ogen sneller dichtknijpen als er iets vlakbij je
ogen komt. Hoofdhaar beschermt je bovendien tegen zonnebrand.
De sociale functie van haar mag ook zeker niet onderschat worden. Uitbundige haargroei kan voor iemand een groot probleem betekenen net als het ontbreken daarvan, met name op het hoofd. Er zijn
veel instellingen die (veel) geld verdienen met het bewerken, verwijderen of terugbrengen van haar.
Haargroei
De mens is zichtbaar niet gelijkmatig behaard. Je haar is niet overal even dik en bepaalde beharing blijft maar groeien (op je hoofd en kin), terwijl andere beharing stabiel blijft qua lengte
(bijv. okselhaar) tenzij je het afscheert. Na het afscheren groeit het weer tot de oorspronkelijke lengte.
Tijdens je leven verandert ook de mate van beharing, met name bij mannen. Werd je nog met een babyface geboren, tijdens je puberteit wordt je gezicht behaard en als je op middelbare leeftijd komt
dan ontstaat er ineens heel veel vrije ruimte op het hoofd. Haar vernieuwt zich steeds. Er groeit steeds weer een nieuw haartje uit hetzelfde haarzakje. Veel mensen die zomers nogal wat uren in de
zon vertoeven zien daarom hun haar lichter wordt en in de winter weer donkerder. Ook kan de kleur van je haar veranderen; met het stijgen der jaren neemt het aantal grijze (pigmentloze) haren toe.
Verschillen tussen mannen en vrouwen
Dat hormonen een rol spelen bij beharing kun je goed zien in de puberteit. Onder invloed van die hormonen neemt de totale haargroei toe, vooral bij jongens. Naast een sterkere oksel- en schaambehaar zie je bij jongens dat ook de gezichtsbeharing (snor en baard) toeneemt. Omdat ook de stem niet achterblijft krijgen ze zelfs de ‘baard’ in de keel. Dat mannen sterker behaard zijn heeft alles te maken met meer androgenen oftewel meer testosteron in vergelijking met vrouwen. Bij meisjes in de puberteit neemt ook de lichaamsbeharing onder invloed van androgenen toe, maar meestal beperkt zich dat alleen tot de oksel- en schaamstreek.
Testosteron en groei en verlies van haar
Het mag nu wel duidelijk zijn dat androgenen een zeer belangrijke rol spelen bij haargroei. Het meeste haar is afhankelijk van androgenen. Echter, het haar dat belangrijke plekken beschermt, zoals
je hoofd (hoofdhaar) en je ogen (wenkbrauwen en wimpers) zijn voor de groei onafhankelijk van androgenen. Kleine kinderen hebben ze al.
Haar op andere plekken van je lijf, zoals oksels, je schaamstreek, je gezicht en de rest van je lijf hebben wel androgenen nodig. Het vreemde is wel dat androgenen er ook voor kunnen zorgen dat
haar verdwijnt en bovendien nog op een esthetisch gevoelige plek: je hoofd. Hoe dit wisselende effect van androgenen op haar nu tot stand komt is niet helemaal duidelijk. Het hoofdhaarverlies is
afhankelijk van testosteron. Aangezien de zaadballen verantwoordelijk zijn voor testosteronproductie blijkt dat castratie helpt tegen kaalheid. Niet echt een aantrekkelijke optie, zeker niet als je
nog spieren wilt opbouwen waarvoor je testosteron uit je testikels keihard nodig hebt.
Haarwinst en –verlies bij gebruikende bodybuilders
Zoals gebruikelijk ontbreken exacte en recente cijfers als het gaat om aantallen bijwerkingen onder gebruikende bodybuilders. Het 10 jaar oude onderzoek van farmacoloog de Boer e.a. onder Nederlandse bodybuilders blijkt nog steeds de beste referentie te zijn. Een aanzienlijk deel van de 10 vrouwen en de 116 mannen die de vragenlijst helemaal invulde gaf aan iets aan het haar te merken door anabolengebruik. Bij de vrouwen bleek 30% last te hebben van ongewenste haargroei en 10% van haaruitval. Bij de mannen lagen de percentages lager: ruim 4% meldde haaruitval en iets meer dan 10% had een toename van haargroei. Zoals vaker is gebleken kunnen we nu ook weer stellen dat deze bijwerkingen (haargroei en haarverlies) geen zeldzaamheid zijn bij gebruikers en dat vooral vrouwen de klos zijn.
Anabolen en haarverlies
Anabolen zijn ook androgenen en gebruik van anabolen kan in principe leiden tot haarverlies. Het gebeurt echter niet bij iedereen. Je moet er ook een zekere aanleg voor hebben. Medisch gezien wordt
het ook wel alopecia androgenetica genoemd. Alopecia betekent haaruitval en kaalheid. Androgenetica slaat op de wisselwerking tussen androgenen en genetische aanleg. Sla een medische woordenboek
erop na en je vindt, dat alopecia androgenetica staat voor “kaalhoofdigheid onder invloed van androgene hormonen bij genetisch gepredisponeerde mannen”. Deze vorm van kaalheid begint met inhammen
en het dunner worden van het hoofdhaar op je kruin (zie ook de schematische tekening). Dat vergroot zich totdat alleen de zij- en achterkant van je hoofd nog wat haar heeft. Bij alopecia
androgenetica vindt je fijnere haarzakjes en hogere DHT-waarden. DHT staat voor dihydrotestosteron dat wordt gevormd uit androgenen door middel van het 5-alfa reductase enzym. Hoge DHT-waarden
kunnen leiden tot vergroting van je prostaat. Die vergroot namelijk onder invloed van DHT. Dat is de reden dat mannen met prostaatvergroting de 5-alfa reductase-remmer finasteride voorgeschreven
krijgen.
Je erfelijke aanleg speelt dus een belangrijke rol. Sommige zware gebruikers hebben ‘nergens’ last van. Als je weet dat je aanleg hebt dan moet je helemaal oppassen met de bepaalde middelen, zoals
testosteron, Anadrol®,
Halotestin®
en Dianabol®.
Kwijtgeraakt haar komt niet meer terug, dus ook hier geldt zeker dat voorkomen beter is dan genezen.
Anabolen en haargroei
Bij vrouwen die anabolen gebruiken kan zowel haargroei over het lichaam als mannelijke kaalheid optreden. Sommige vrouwen hebben van nature een grotere gevoeligheid voor androgenen en hebben daardoor een lichaamsbeharing die je eerder bij mannen verwacht. Dit heet hirsutisme. Vaak ligt er het polycysteus ovarium syndroom (kortweg PCO-syndroom) aan ten grondslag. Dit is een ovulatiestoornis die bij een klein percentage onder vrouwen voorkomt. Men gaat er vanuit dat de oorzaak genetisch bepaald is. Het syndroom wordt o.a. gekenmerkt door een onregelmatige en of uitblijvende menstruatie, overmatige lichaamsbeharing en acné. Dit wordt veroorzaakt door hoge testosterongehaltes in het bloed. Vrouwen die last hebben van mannelijke kaalheid kunnen behandeld worden met cyproteron in combinatie met oestrogenen. Cyproteron is een progestageen met een sterk anti-androgene werking dat vermannelijking tegengaat en overmatige talgproductie binnen de perken houdt.
Haarveranderingen bij extreem afvallen
Bij vrouwen die extreem afvallen, zoals vrouwen met anorexia nervosa of anorexia athletica (weinig eten én veel dwangmatig sporten), blijkt ook de haargroei te kunnen veranderen. Door het extreme afvallen en het sterke energietekort vinden er hormonale veranderingen plaats. Zo kan de menstruele cyclus verdwijnen en is er een grotere kans op botontkalking. Er zijn nogal wat vrouwelijke sporters bij wie dit geldt, zoals roeisters, lange afstandloopsters en turnsters om een paar voorbeelden te noemen. Een van de kenmerken van dit extreme afvallen is lanugo. Lanugo is een fijne, donsachtige lichaamsbeharing vaak te zien in gezicht, bovenarmen en rug. Lanugo treedt niet zo gauw op, alleen bij ernstig ondergewicht.
Wat kun je er tegen doen?
Ook hier gaan we in herhaling vallen. Het beste wat je voor je haar (en je gezondheid) kunt doen is niet gebruiken. OK, veranderingen in je
hoeveelheid haar is nou ook weer geen levensbedreigende situatie maar leuk en fraai is het niet echt.
Er bestaan twee soorten therapieën tegen haarverlies. De ene is het remmen van het 5-alfa reductase enzym in de haarzakjes dat androgenen omzet in DHT. Dit kan door het medicijn finasteride. Let
wel, finasteride staat op de WADA-dopinglijst en valt binnen de groep “Diuretica en maskerende middelen”. Finasteride kan het steroïdenprofiel veranderen en de uitscheiding via de urine van
afbraakproducten van androgenen beïnvloeden en dus de detectie bemoeilijken. Vandaar dat het valt onder de maskerende middelen. Een andere vorm van therapie is het toepassen van haarimplantaten en
haartransplantaties.
Nu is het wel zo dat niet iedereen per se kaal wordt door anabolengebruik. Maar als je bij een familiereünie veel mannen en vrouwen met een dunne haarbezetting tegenkomt, dan weet je dat jij ook
hoogstwaarschijnlijk aan de beurt zult komen. Door anabolengebruik versnel je deze ‘aftakeling’. Aan jou de keuze.