Bigorexia. Hoe groot wil jíj worden?

Wanda Schapendonk, Bart Coumans en Rens van Kleij

Beste NeCeDo,

Onlangs hoorde ik in mijn sportschool íets over bigorexia. Ik begreep dat het een soort omgekeerde anorexia is, en dit schijnt vooral bij bodybuilders die aan de anabolen zitten voor te komen. Zouden jullie me daar iets meer over kunnen vertellen?

Alvast bedankt.

Spiegeltje, spiegeltje..

Bigorexia (ook wel bigorexia nervosa of megarexia genoemd) is een stoornis waarbij mensen een verstoorde lichaamsbeleving hebben. Het lijkt inderdaad veel op de verstoorde lichaamsbeleving die je ziet bij vrouwen (en mannen) met anorexia nervosa, maar dan omgekeerd. Mensen met anorexia nervosa vinden zichzelf te dik, terwijl ze in de realiteit vaak broodmager zijn. Patiënten met anorexia nervosa zien in de spiegel iets anders dan werkelijkheid. Ze hebben een verstoord eigen lichaamsbeeld. Mensen met bigorexia vinden zichzelf te mager en schamen zich hiervoor, terwijl ze in de realiteit vaak groot en gespierd zijn. Ongeacht hoe groot, breed of sterk deze mannen er ook uit zien, in de spiegel blijven ze zelf een iel mannetje zien.

Muscle dysmorphia en body dismorphic disorder

Officieel is bigorexia niet de juiste term voor dit probleem. Nadat onderzoekers een aantal gevallen van bigorexia bestudeerd hadden, bleek de naam “muscle dysmorphia” een passender naam te zijn. Deze term wordt officieel dan ook het meest gebruikt. Eén van de symptomen van muscle dysmorphia kan een eetstoornis als anorexia nervosa zijn. Echter, de kern van het probleem is dat personen met muscle dysmorphia obsessief met gewicht en lichaamsomvang bezig zijn (en daardoor is het goed mogelijk dat ze een eetstoornis ontwikkelen).
Muscle dysmorphia valt onder de bredere algemene noemer 'body dismorphic disorder' en wordt ook wel het Adonis complex genoemd. De kern van het probleem is dat een patiënt met body dismorphic disorder ervan overtuigd is dat hij of zij er vreselijk uitziet. Een voorbeeld van body dismorphic disorder is Marco: Marco is 19 jaar oud en hij denkt dat hij kaal wordt. Hij heeft zich ingebeeld dat hij een hele grote kale plek op zijn achterhoofd heeft, deze plek is echter door anderen helemaal niet waar te nemen. Marco heeft alle haargroeimiddeltjes van de wereld geprobeerd, maar volgens hem helpt niets. Marco durft nu niet meer in de buurt van mensen te komen, omdat hij bang is dat hij uitgelachen wordt om zijn kaalheid. Dit heeft hem uiteindelijk dan ook zijn baan gekost.
Er bestaan helaas meer gevallen zoals Marco. Vaak gaat het om kleine, vaak nauwelijks opvallende afwijkingen. Personen met een body dismorphic disorder zijn er van overtuigd dat ze qua uiterlijk afwijken, bijvoorbeeld door kaalheid of een misvormde kin. Wanneer anderen er naar kijken zal het ze niet opvallen. Toch heeft de persoon het gevoel dat hij er vreselijk uit ziet, en schaamt zich voor zijn uiterlijk. Helaas kan dit gevoel van schaamte verregaande gevolgen hebben.

Schaamte

Mannen met muscle dysmorphia vinden zichzelf te dun, te weinig gespierd, te smal en schamen zich hiervoor. Ze willen steeds meer spiermassa opbouwen. Deze mannen hebben echter al veel meer spiermassa dan de gemiddelde man. Omdat ze zich heel smal voelen doen zij dagelijks (soms zelfs nachtelijk) aan bodybuilding thuis en/of in het fitnesscentrum. Daarnaast beperken zij zichzelf tot zeer stricte, vaak eenzijdige diëten.
Op zich is het voorgaande niet heel uitzonderlijk of gevaarlijk, mits je je lichaam op een gezonde manier traint en je weet waar de grens ligt. Echter, personen met muscle dysmorphia kennen deze grens niet. Ze zijn obsessief en schamen zich verschrikkelijk voor hun lichaam. De gevolgen van deze schaamte kunnen zowel sociaal, psychologisch als fysiek (medisch) zwaar zijn. Er zijn een aantal gevallen bekend van mannen die niet meer in het fitnesscentrum durven te trainen, omdat ze zichzelf te dun vinden, hoewel ze toch al boven de 100 kilo wegen. Vaak wordt wijde kleding gedragen om de vormen van hun lichaam te verbergen en vermijden ze situaties (bijv. kleedkamers en douches) waarin anderen hun ontblootte lichaam kunnen zien. Het elke dag/avond excessief moeten trainen heeft invloed op relaties en werk. Het kan zelfs zover gaan dat een persoon zich zo schaamt, dat hij niet meer buiten komt en in een isolement terecht komt.
Ook fysiek kan het ingrijpende gevolgen hebben; het niet kunnen stoppen met trainen bij blessures kan leiden tot ernstige medische klachten. Ook wordt echt alles aangegrepen om meer spiermassa op te bouwen, dus laat staan wat het (overmatig) gebruik van anabole middelen met de gezondheid kan doen….

Afwijkend?

Hoe abnormaal is het om hele dagen te willen trainen en elk uur een eiwitshake te nuttigen? Wanneer behoort dit nu tot afwijkend gedrag? In de psychologie wordt over het algemeen gekeken of het gedrag afwijkt van de statistische norm. Daarbij is nog belangrijker of iemand gedrag vertoont wat het functioneren beperkt, stress veroorzaakt, of gedrag wat er voor kan zorgen dat er pijn, verminking, een beperking van vrijheid of zelfs de dood tot gevolg kan hebben.
Wanneer bepaalde symptomen regelmatig samen voorkomen en worden opgevolgd door dezelfde reactie, dan worden deze symptomen samen geclassificeerd als een stoornis. Dit classificatiesysteem voor abnormaal gedrag is opgeslagen in een boek getiteld DSM (Diagnostic and Statistical Manual of mental disorders). Body dismorphic disorder staat ook in de Nederlandse versie van de DSM vertaald als: een stoornis in de lichaamsbeleving.

Maak je je heel veel zorgen dat je niet voldoende gespierd bent? Beantwoord dan de volgende vragen:
1. Geef je vaak sociale, recreatieve of werkactiviteiten op vanwege een dwangmatige behoefte om aan je krachttrainingschema en je dieetschema te voldoen?
2. Vermijd je situaties waar je lichaam of delen van je lichaam ontbloot zijn, in aanwezigheid van anderen?
3. Trek je wijde kleding aan, of meerdere laagjes zodat je het idee hebt dat je er breder uit ziet?
4. Blijf je doorgaan met trainen, het volgen van een
dieet en het gebruik van prestatieverhogende middelen, ondanks dat je weet dat het schadelijke fysieke en psychologische gevolgen heeft?
5. Maak je je zo vaak zorgen over je lichaamsomvang of gespierdheid waardoor je slechter functioneert op sociaal gebied, op het werk of op andere belangrijke gebieden?

Geef je op meer dan de helft van de vragen een ja als antwoord, dan is een gesprek met een (huis)arts of psycholoog geen slecht idee. In het merendeel van de gevallen zal blijken dat het lichaamsideaal dat nagestreefd wordt niet tot de realiteit behoort. In het boek “The Adonis Complex” van Pope, Philips en Olivardia (2000) kun je meer informatie vinden over muscle dysmorphia.

Oorzaak

Het is nog niet precies duidelijk hoe je muscle dysmorphia kan krijgen. Er zijn meerdere mogelijke verklaringen gevonden. Een eerste verklaring is dat er sprake kan zijn van een genetische component. Er kan een erfelijke aanleg zijn om obsessieve-compulsieve (dwangmatige) symptomen te ontwikkelen. Een simpel voorbeeld hiervan is handen wassen. Normale mensen wassen ongeveer 7 keer per dag hun handen. Er bestaan daarentegen ook mensen die een erfelijke aanleg hebben om dwangmatig elke twintig minuten hun handen te moeten wassen. Wanneer ze dit niet doen raken ze ontregeld en gestresst. Ditzelfde kan ook voorkomen met mensen die dwangmatig aan de slag moeten met dumbbells en barbells.
Daarnaast kan er een mogelijke psychologische oorzaak zijn. Muscle dysmorphia kan voortkomen uit een bepaalde angst. Uit veel gesprekken met mannen met muscle dysmorphia blijkt dat zij vroeger de kleinste of smalste van de klas waren. Vaak zijn ze dan ook gepest op school. Muscle dysmorphia kan worden gevoed en versterkt door traumatische ervaringen tijdens de jeugd.
Daarnaast speelt de media een hele grote rol. Er is een constante stroom van boodschappen hoe 'echte' mannen er uit horen te zien. De man is tegenwoordig steeds meer bezig met het uiterlijk. Het mannelijke imago is daarbij ook aanzienlijk veranderd de laatste jaren. Filmsterren als Schwarzenegger zijn de voorbeelden, maar ook speelgoed als het action hero poppetje G.I. Joe heeft de laatste tien jaar de nodige spiermassa gewonnen. Daarnaast zijn alle modellen in de reclamebladen ongeveer in breedte verdubbeld en zijn ze allen in het bezit van prachtige wasbordjes. Deze voorbeelden zet de gemiddelde man hardnekkig aan het ijzer.
Tenslotte kan ook het gebruik van anabole steroïden muscle dysmorphia opwekken, hierover meer...

Anabole steroïden en muscle dysmorphia

Om even terug te komen op je vraag. Een van de kenmerken van muscle dysmorphia is het gebruik van spieropbouwende middelen die gezondheidsschade kunnen geven. Mensen die muscle dysmorphia hebben doen er alles aan om spiermassa op te bouwen. Er staat geen rem op de groei, dus ook geen rem om middelen te gebruiken waardoor je groeit.
Het werkt echter ook de andere kant op; juist het gebruik van anabole steroïden kan muscle dysmorphia opwekken. Veel gebruikers voelen zich na een kuur ellendig, dun en slap. De onthoudingsverschijnselen na een kuur zijn: depressieve stemming, vermoeidheid, de wens om meer anabolen te nemen (dit effect heet ‘craving’), rusteloosheid, slapeloosheid, en minder zin in sex. Het feit dat je na een kuur weer een groot deel van je spiermassa kwijt raakt maakt de kans groter dat gebruikers zich ellendig, smal en iel voelen. Een voedingsbodem voor muscle dysmorphia is daarmee snel gelegd.
Dus naast alle gezondheidsklachten die je sowieso bij het gebruik van anabole steroïden kunt krijgen, heb je ook nog eens het risico om een ingrijpende stoornis te ontwikkelen.

Bodybuilders meer risico?

Mucle dysmophia komt niet heel veel voor. Als bodybuilder loop je echter wel een groter risico. Het uitgangspunt bij bodybuilding is dat je traint om spiermassa op te bouwen. Bodybuilders zijn puur bezig met het ontwikkelen van een mooier fysiek. Er zit soms geen rem meer op het streven naar verder doorgroeien. Bodybuilders geven daarom ook, vaker dan gemiddeld sporters, aan dat ze ontevreden zijn over het uiterlijk. Het lichaam kan altijd, symmetrischer of groter. Onderzoekers hebben bodybuilders ook wel met powerlifters van gelijke omvang vergeleken. De bodybuilders vertoonden duidelijk meer kenmerken van muscle dysmorphia.
Of mensen die een aanleg hebben om muscle dysmorphia te ontwikkelen, sneller gaan bodybuilden, of dat je door het bodybuilden doorslaat en daardoor muscle dysmorphia krijgt is natuurlijk altijd een vraag. Het eeuwige kip-ei probleem.

“Voor de vrouwtjes”

Vaak wordt gedacht dat vrouwen een gespierde man aantrekkelijker vinden. Het kan voor sommige mannen een reden zijn om obsessief aan het ijzer te gaan hangen. Toch blijkt uit onderzoek dat dit verkeerd gedacht is. Er blijkt zo’n 10 kilo aan spieren verschil te zitten tussen wat mannen denken dat vrouwen aantrekkelijk vinden en wat vrouwen daadwerkelijk aantrekkelijk vinden. De meeste vrouwen vinden opgepompte spieren juist afstotend. Dus wanneer je traint, bedenk dan waarom of waarvoor je traint.

In of uit balans

Er is natuurlijk niets mis met goed en hard trainen. Krachttrainen is hartstikke gezond en voor iedereen aan te bevelen. Het verschil zit hem echter in de manier waarop getraind wordt. Wanneer iemand obsessief met zijn uiterlijk bezig is, dan is er wel wat aan de hand. Het is natuurlijk niet goed als jouw zelfvertrouwen en respect heel sterk afhankelijk zijn van je uiterlijk.
Een ander punt waarop gelet kan worden is dat wanneer het sociaal-maatschappelijk functioneren in het gedrang komt, dat er wel degelijk wat aan de hand is. Het is belangrijk om deze balans in de gaten te houden.
Er heerst tegenwoordig nog steeds een taboe op het toegeven dat je een probleem met je uiterlijk hebt. Maar wanneer relaties worden beëindigd omdat iemand alleen maar in het krachthonk te vinden is. Of dat mensen ontslagen worden omdat ze excessief aan het diëten zijn en geen energie hebben om te werken. Dan is het tijd om je zorgen te maken, en een goed gesprek is dan nooit weg. Anders train lekker door!