De anabolenpoli: pionieren in preventie

Door Hans Wassink

Sinds 2010 bestaat er in Nederland een polikliniek voor (ex) gebruikers van anabole steroïden, die onder de naam ‘Anabolenpoli’ bekendheid heeft gekregen bij deze doelgroep. Dit is momenteel de enige specifieke faciliteit voor gebruikers in Nederland. De polikliniek is opgezet door endocrinoloog dr. Pim de Ronde en is erop gericht om klachten van (ex) gebruikers te onderzoeken en te behandelen. Op de polikliniek worden geen anabole middelen voorgeschreven voor cosmetische of prestatiebevorderende doeleinden. Sporters krijgen ook geen systematische begeleiding bij het gebruik van dit soort middelen en er worden ook geen individuele adviezen gegeven aan (potentiële) gebruikers van anabole steroïden zonder gezondheidsklachten. Wel kunnen zij hun gezondheid grondig laten screenen en hun klachten voorleggen aan dr. De Ronde. Indien nodig kan er ook gebruik worden gemaakt van andere specialismen die in het ziekenhuis aanwezig zijn. Verder wordt de sporter met zijn dopinggerelateerde klachten serieus genomen, en dat is op zich al heel bijzonder bij zo’n beladen onderwerp als dopinggebruik.   

Voorgeschiedenis

In 1994 verscheen het rapport Lijf, Sport & Middelen; een onderzoek naar het gebruik van prestatieverhogende middelen bij jonge mensen (Vogels, e.a.) waaruit naar voren kwam dat gebruikers van anabole steroïden en verwante middelen nauwelijks medische controle en begeleiding kende, maar dat ze daar wel behoefte aan hadden. Naar aanleiding daarvan zijn er in de vier jaar die daarop volgde, in samen werking met enkele GGD’s een aantal kortdurende projecten geweest, waarin een speciaal spreekuur was ingericht voor gebruikende bodybuilders/fitnessers. Hoewel redelijk succesvol in het terugdringen van het gebruik van deze middelen, werden de projecten niet voortgezet. Tussen 1998 en 2010 was er in effect geen spreekuur meer voor deze doelgroep, al kon men natuurlijk wel gewoon de huisarts of een sportarts raadplegen. Daar ontbrak het echter wel aan specifieke kennis omtrent gebruik en gebruikers van anabolen.

Geboorte van de kliniek

In 2010 verscheen een rapport van de Gezondheidsraad, Dopinggebruik in de ongeorganiseerde sport, in reactie op een eerder verschenen onderzoek van de Dopingautoriteit naar Prestatiebevorderende middelen bij fitnessbeoefenaars (Stubbe, e.a., 2009). Een van de belangrijkste conclusies van dat rapport was, dat er meer aan ‘harm reduction’ (beperking van gezondheidsschade bij gebruik) gedaan moest worden. Een van de leden van de adviescommissie was dr. Pim de Ronde. We vroegen hem naar het ontstaan van de Anabolenpoli: ‘Ik werkte als internist/endocrinoloog bij het VU Medisch Centrum in Amsterdam, en heb me vooral gespecialiseerd in de werking van de geslachtshormonen, testosteron en estradiol. In het ziekenhuis kreeg ik ook wel gebruikers van anabole steroïden op het spreekuur. Na het verschijnen van het rapport van de Gezondheidsraad, besloot ik een speciaal spreekuur te houden voor (ex) gebruikers, zodat er weer een plek was waar ze met hun vragen naartoe konden, maar ook om meer inzicht te krijgen in de mate waarin het gebruik van deze middelen tot klachten leidt.’ Ruim een jaar geleden verhuisde de Anabolenpoli naar het Kennemer Gasthuis in Haarlem.

Gebruik(ers) in beeld

Inmiddels bestaat de Anabolenpoli bijna drie jaar. Er zijn 120-130 mensen op consult geweest. De Ronde: ‘Ik heb nagenoeg alleen mannen op spreekuur gehad, tussen de 21 en 55 jaar, gemiddelde leeftijd 36. Praktisch allemaal hadden ze een of meerdere bijwerkingen tijdens of na het kuren gekregen, zoals toe- of afname van het libido, erectieproblemen, verminderde vruchtbaarheid, gebrek aan lichaamseigen testosteron, acne, borstkliervorming en psychiatrische effecten (depressieve klachten, achterdochtigheid, agressiviteit, afhankelijkheid van gebruik, een verstoord lichaamsbeeld als ‘muscle dysmorphia’, waarin gespierde mannen zichzelf toch nog als te weinig gespierd zien). Een deel van die bijwerkingen verdwijnt na een tijd weer. Toch duurde het bij een aantal mensen nog een behoorlijke tijd voor het eigen hormonale systeem hersteld was van het kuren. In de tussentijd voelden ze zich bepaald niet optimaal, zeg maar gewoon rot. En dan is de neiging om toch maar weer met gebruik te beginnen sterk. Verder is er natuurlijk een grote individuele gevoeligheid voor bijwerkingen. Waar de een nauwelijks last heeft van acne, zit de ander onder, en dan heb ik het alleen nog over puistjes. Om die reden vind ik de uitdrukking ‘verstandig gebruiken’ volkomen onterecht. Ik wil heus de risico’s van anabolengebruik niet overschatten, maar naast het feit dat het overgrote deel van de middelen die ze gebruiken van illegale makelij (underground steroidlabs) is, waardoor je nooit precies weet wat je in je lichaam stopt, valt gewoon niet te voorspellen hoe een kuur gaat uitpakken. De een doet het misschien goed op een bepaalde combinatie en de ander heeft last van stevige bijwerkingen.’

Twee typen gebruikers

Dat de ene gebruiker de andere niet is, geldt ook voor het waarom mensen gebruiken, en mensen kunnen heel verschillende motieven hebben om met anabole steroïden aan de slag te gaan. Valt er toch iets te zeggen over het ‘type gebruiker’?

De Ronde: ‘Heel algemeen kun je toch twee hoofdtypen van gebruikers onderscheiden. Je zou ze de achteloze gelegenheidsgebruiker en de fanatieke gebruiker die de lat heel hoog legt kunnen noemen. De eerste wil misschien voor zijn vakantie naar Spanje nog even snel sterk en gespierd worden. Hij verdiept zich niet heel erg in training en voeding, wil ook niet per se op een wedstrijd staan. Het gebruik is meer impulsief en vaak ook tijdelijk. Voor de fanatieke gebruiker staat er veel meer op het spel. Hij legt de lat heel hoog, steekt veel tijd en energie in training en voeding, weet vaak ook behoorlijk veel over de middelen die hij gebruikt. Zo iemand hecht ook veel aan controle, op het dwangmatige af. Dan komt ook angst om de hoek kijken. Bij hen kom je ook wel mensen tegen die een groot lijf hebben, maar in de spiegel een beduidend minder gespierde persoon zien.’ In Nederland gebruiken ongeveer 20.000 mensen op geregelde basis anabole steroïden.

Meer openheid, meer onderzoek

Pim de Ronde pleit voor meer openheid over het gebruik van anabolen: ‘Je merkt toch dat het een hele stap is voor mensen om daarover te praten. Er hangt ook een taboe omheen. Dat maakt het natuurlijk moeilijker mensen te helpen de schade van gebruik te verminderen. Er moet dus een mentaliteitsverandering op gang komen. Mensen moeten zich vrijer voelen om over gebruik te durven praten met hun arts, bijvoorbeeld. Helaas heeft de gemiddelde huisarts nog weinig kennis over deze middelen, die kent uit de handboeken alleen testosteron en nandrolon, de enige anabolen die in Nederland in de medische praktijk worden voorgeschreven. Het is voor hen dan ook volstrekt onoverzichtelijk, al die combinaties en kuurschema’s, waarvan toch ook vaak de logica moeilijk te achterhalen valt. Wat openheid, en ook wat kennis betreft, zitten we nog in het pioniersstadium.’

Heeft Nederland geen behoefte aan meer artsen met degelijke dopingkennis? ‘Zeker, er moet ook meer gedaan worden aan bijscholing van artsen en sportartsen, maar ik pleit toch ook heel sterk voor meer onderzoek en het langduriger volgen van gebruikers voor, tijdens en na het kuren. De mensen die ik bij de Anabolenpoli op het spreekuur krijg, hebben een gezondheidsklacht of willen na jaren gebruik weten hoe hun gezondheid ervoor staat. Ik zie vaak dezelfde klachten, en na het kuren voelen ze zich meestal niet zo goed. Maar hoe zit het met de gebruikers die ik niet zie? Meer openheid en onderzoek kunnen helpen om een beter beeld te krijgen van wat er allemaal gebruikt wordt en welke effecten dat heeft op de gezondheid.’

Speciaal spreekuur

Mensen die klachten hebben na of tijdens het gebruik van anabole steroïden kunnen voor behandeling in het Kennemer Gasthuis (Haarlem) terecht op het speciale spreekuur anabole steroïden. Hiervoor geldt een leeftijd van 18 jaar en ouder.  U krijgt een afspraak op de polikliniek interne geneeskunde. Er wordt geen gebruik gemaakt van aparte wachtkamers, dossiers of spreekkamers waaruit kan worden afgeleid dat u voor het anabolenspreekuur komt.

De polikliniek van het Kennemer Gasthuis is erop gericht om klachten te onderzoeken en te behandelen. Op de polikliniek worden geen anabole middelen voorgeschreven voor cosmetische of prestatieverbeterende doeleinden. Sporters krijgen ook geen systematische begeleiding bij het gebruik van middelen en er worden geen individuele adviezen gegeven aan (potentiële) gebruikers van anabole steroïden zonder gezondheidsklachten.

Voor meer informatie: www.kg.nl (speciaal spreekuren)

Aanmelden voor spreekuur: anabolenpoli@kg.nl