Kwaad zaad: ‘anabolensperma’ onder de loep

Door Hans Wassink

Hoi,

Ik heb eigenlijk twee vragen en die gaan over hoe je ‘besmet’ kan raken met testosteron doordat je omgaat met iemand die gebruikt, terwijl je zelf niet gebruikt. Sinds ik met mijn vriend – die anabolen gebruikt – train ben ik een stuk sterker geworden en ook is mijn libido groter dan voorheen. Kan het zijn dat er iets van dat testosteron via het zweet of zo naar buiten komt en bij mij binnendringt? Daarnaast willen we aan kinderen beginnen, maar ik vraag me af of het echt zo is dat anabolen geen schade toebrengen aan het zaad en er niet toch een grotere kans is op miskramen of geboorteafwijkingen?

Groeten,

L.

Beste L.,

Sterker worden én een verhoogd libido, dat zijn nog eens positieve invloeden. Die vriend moet je in de buurt houden! Maar laten we serieus op je vragen ingaan. Stel dat er minieme sporen testosteronmetabolieten via zijn zweet op je huid terecht komen. Dan nog lijkt de kans dat die sporen de huid (naast een tastorgaan toch ook een verdedigingslinie) binnen dringen me heel erg klein en al zouden ze onder de huidbarrière weten te komen, dan zouden die sporen toch echt volstrekt onvoldoende zijn om enig reëel effect op kracht en spiermassa te hebben. Met andere woorden: overdracht via de huid is zeer onwaarschijnlijk.

Voor wat het verhoogde libido (geslachtsdrift) betreft, daar kun je nog via de ‘feromoontherorie’ proberen een verklaring te geven. Feromonen zijn zeg maar geurhormonen die in het dierenrijk heel belangrijk zijn voor allerlei aspecten van het seksuele gedrag. Vooral bij insecten is het effect van deze chemische communicatie heel ‘uitgesproken’.

Parfumfabrikanten zetten er natuurlijk altijd vet op in dat ook bij mensen een onbewuste communicatie via geurstoffen werkzaam is. Zeg maar het ‘Axe-affect’: je tilt een oksel op en vrouwen veranderen op slag in nymfomanen die grote moeite hebben van je lijf af te blijven. Er is echter heel weinig wetenschappelijk onderzoek dat die stelling ondersteunt. Het bekendste onderzoek is dat van Martha McClintock, een Amerikaanse psychologe die in de jaren zeventig een onderzoek deed naar het gelijk gaan lopen van de menstruatie van vrouwen die veel in elkaars omgeving verkeerden, een effect dat via een feromoon tot stand zou komen. Het onderzoek deed nogal veel stof opwaaien en het effect is het McClintock-effect gaan heten. Eind jaren tachtig werd haar onderzoek niettemin zwaar onderuit gehaald. Overigens maakt het voor mensen natuurlijk wel uit of de ander al dan niet aangenaam ruikt, maar dat is wat anders dan wat er onder de werking van feromonen wordt verstaan: het produceren van heel specifieke stoffen die het seksuele gedrag van de ander onbewust, maar op dwingende wijze sturen.

Op bulletinboards van bodybuildingwebsites zie je af en toe de vraag over het ‘testosteroneffect’ voorbij zeilen, zo van ‘Er reageren meer vrouwen op me als ik in beetje in shape ben en hard train.’ De verklaring zit hem waarschijnlijk meer in het feit dat iemand die beter in vorm is en intensiever traint, ook een andere uitstraling en lichaamstaal heeft. Dat kan zeker effect hebben op de seksuele interesse van de ander. Daarnaast produceert iemand die opgewonden is meer adrenaline en cortisol, hormonen waarvan we weten dat ze het prestatievermogen kunnen vergroten. En over het sterker worden, wanneer je traint met iemand die sterk(er) is, is er zat onderzoek dat heeft aangetoond dat vrouwen die met mannen trainen zich meer inspannen. Ook mannen die met een sterkere trainingspartner trainen, werken harder. En van harder werken krijg je meer spieren.  

Mannelijke vruchtbaarheid

Over wat anabole steroïden doen met de vruchtbaarheid van de man, schreven we al eerder in ‘Doet ie het of doet ie het niet?’, Sport & Fitness (Sport & Fitness 116, mei/juni, 2003 – op www.eigenkracht.nl zijn alle vorige artikelen voor S&F nog in te zien en na te lezen), maar omwille van het onderwerp hier toch even een korte samenvatting, waarna we op de vraag ingaan of anabolen via het zaad van de man een direct effect kunnen hebben op het ongeboren kind.

De geslachtscellen van de man (sperma) worden geproduceerd in de zaadballen (testikels). Testosteron is voor die aanmaak van sperma noodzakelijk.Testosteron wordt in de zaadballen geproduceerd in de zogenaamde tussencellen van Leydig onder invloed van het LH (luteïniserend hormoon) dat wordt gemaakt in de hypofyse – een klier in de hersenen die ook wel pijnappelklier wordt genoemd. Die klier staat onder invloed van de master regelaar, de hypothalamus. Wanneer de hoeveelheid testosteron in het bloed stijgt is dat voor de hersenen weer een teken om de productie te verminderen. Je kunt het vergelijken met de thermostaat van je verwarming. Kortom, de productie van testosteron wordt nauwkeurig vanuit de hersenen geregeld.

Anabole steroïden kun je beschouwen als synthetische varianten van testosteron. Ze hebben min of meer dezelfde spieropbouwende (anabole) en vermannelijkende (androgene) functie van het natuurlijke testosteron. Wanneer veel anabolen worden gebruikt, krijgen de hersenen het signaal dat er meer dan voldoende aanwezig is in het lichaam en zullen de cellen van Leydig (de zaadfabriekjes in de ballen) veel minder of helemaal niet meer gestimuleerd worden om testosteron te maken. Hierdoor wordt ook de zaadproductie geremd. Met andere woorden, door het gebruik van anabole steroïden worden je testosteronaanmaak en zaadproductie buitenspel gezet. Een sterk verminderde productie van zaad betekent ook een sterk verminderde vruchtbaarheid en mogelijkheid tot het verwekken van nageslacht. En als je vriendin/vrouw dan een kinderwens heeft, is dat op zijn zachtst gezegd erg lullig.

Abnormaal zaad

In het artikel ‘Doet ie het of doet ie het niet?’ werden met betrekking tot het effect van anabolen op de vruchtbaarheid de volgende conclusies getrokken: een door anabolen sterk verminderde productie van zaad heeft verder geen effect op de levendigheid en vorm van het zaad dat nog wel geproduceerd wordt. Dat blijkt – bij nadere beschouwing - niet zo te zijn.

Het gebruik van anabole steroïden kan de kwaliteit van het zaad sterk verminderen, en dan hebben we het niet over een verminderde zaadproductie alleen, maar ook de vorm en levendigheid van het zaad gaan behoorlijk achteruit.

Interessant is bijvoorbeeld een Mexicaanse studie van Rorres-Calleja e.a. die in 2001 verscheen in Life Sciences (vol.68-1769-1774), Effect of androgenic anabolic steroids on sperm quality and serum hormone levels in adult male bodybuilders. Daarbij werd 30 volwassen, gebruikende bodybuilders bestudeerd met een gemiddelde leeftijd van 27 jaar. De resultaten werden vergeleken met een controlegroep van 15 bodybuilders die geen anabole steroïden gebruikten. Van de gebruikersgroep produceerden acht bodybuilders een ondergemiddelde hoeveelheid sperma, bij drie van hen was er helemaal geen sperma in het zaadvloeistof te bekennen (azoöspermie), twee zaten zwaar onder het gemiddelde (oligospermie) en twee bodybuilders hadden een normale spermaproductie. In de controlegroep had slechts een (niet gebruikende) bodybuilder een lage spermaproductie. Het percentage normaal gevormd sperma bij de gebruikende bodybuilders was gedaald tot slechts 18%.

De World Health Organization heeft bepaalde referentiewaarden waaronder het zaad als van slechte kwaliteit wordt beoordeeld. Dat lag lang op 30%, maar is na een uitgebreide discussie, naar 15% bijgesteld. Daar zaten de gebruikers in het Mexicaanse onderzoek toch zeer dicht bij.

In het recente overzichtsartikel Anabolic Steroids and male infertility: a comprehensive view (BJU International, 17 juni 2011, online versie) van de Braziliaanse onderzoekers Guilherme Leme de Souza en Jorge Hallak, lijkt er meer aan de hand dan het tijdelijke ongemak van periodieke onvruchtbaarheid alleen. Naast het punt dat het herstel wel eens langer kan duren en minder volledig is dan je denkt, noemen ze in het onderzoek onder meer afwijkingen aan de cellen van Leydig (de cellen in de testikels waar de productie van testosteron plaatsvindt) en schade aan het erfelijk materiaal. Het is nog onduidelijk hoe dat nu precies in te schatten, aangezien je als mens in het leven wel meer aan schadelijke omstandigheden blootstaat.

Normaal gesproken draait het bij mogelijke oorzaken voor slechte zaadkwaliteit/kwantiteit om dingen als een vroegere ontsteking in de zaad- of bijballen (bijv. wanneer de man na de puberteit de bof heeft gehad), een operatie op jonge leeftijd in verband met niet ingedaalde zaadballen of als de man vanwege kanker is bestraald of chemotherapie heeft gehad. De aanwezigheid van een varicocèle, een soort spatader in de balzak, kan ook een oorzaak zijn. Dit zou een (te) hoge temperatuur in de zaadballen veroorzaken, hetgeen van invloed kan zijn op de zaadkwaliteit. Andere factoren en leefomstandigheden die van invloed zijn, zijn overmatig alcoholgebruik (meer dan twee glazen per dag) en roken en drugs. In de richtlijnen van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie & Gynaecologie wordt in ieder geval aanbevolen patiënten erop te wijzen dat het gebruik van anabole steroïden de kwaliteit van het zaad negatief kan beïnvloeden.

PCT met een staartje

Dat bodybuilders na het kuren hun lamgelegde testosteronproductie weer proberen op te krikken, is bekend. Tijdens de Post Cycle Therapy wordt daar meestal een combinatie van hCG (Humaan choriongonadotrofine) en Clomid^® (clomifeen)voor ingezet. Uit Fins onderzoek is echter gebleken dat die praktijk niet echt bevorderlijk is voor de kwaliteit van het sperma. In het proefschrift van dr. Tuomo Karila, Adverse effects of anabolic androgenic steroids on the cardiovascular, metabolic and reproductive systems of anabolic substance abusers uit 2003 wijst hij erop dat hoe meer hCG bodybuilders hadden gebruikt bij het nakuren, hoe hoger het percentage afwijkend sperma. Een geniepig gegeven, wanneer je denkt dat je je hormonale huishouden weer op de rit hebt zitten, en het groene licht voor een lang gekoesterde zwangerschap aan de partner kan worden gegeven.