Groeien tot je een ons weegt?
Over groeien en afvallen met groeihormoon
Door Bart Coumans & Rens van Kleij
Beste Bart en Rens,
Ik ben een vrouwelijke bodybuildster en wil liever geen anabolen gebruiken, omdat die mannelijke bijwerkingen geven. Laatst hoorde ik dat groeihormoon die bijwerkingen niet heeft en dat je er goed spieren mee opbouwt en er vet door verliest. Willen jullie daar eens iets over schrijven?
T.M.
Beste T.M.,
Groeihormoon (afgekort GH) had altijd het predikaat dat het erg duur was en was mede daarom niet zo populair. Tegenwoordig liggen de zwarte marktprijzen voor groeihormoon lager. De prijs en beschikbaarheid bepalen dan ook vaak de populariteit en daarmee het gebruik. De vraag is wel wat de effecten van groeihormoon op de korte en de lange termijn zijn? We zijn voor je in de wetenschappelijke en medische literatuur gedoken en we zullen je van A (via GH) tot Z informeren.
Wat is groeihormoon?
Groeihormoon is een hormoon dat bestaat uit 191 aminozuren en dat gemaakt en afgegeven wordt in de hypofyse. De hypofyse is een zakvormige uitstulping onderaan de hersenen en is de centrale klier van ons hormoonstelsel. Andere namen voor groeihormoon zijn: humaan groeihormoon (hGH), somatotropine en somatroop hormoon (afgekort als STH).
Wat is de functie van groeihormoon?
Groeihormoon zelf heeft maar op een paar soorten cellen een groeistimulerende werking. De belangrijkste functie is het stimuleren van de aanmaak en
afgifte van groeifactoren, met name IGF-1 (zie het schema). IGF-1 staat voor insuline-like growth factor 1. Na bijvoorbeeld een injectie groeihormoon zie je na 20 uur een piek in de IGF-1
concentratie. IGF-1 is dus ook een groeibevorderaar en heeft effect op zowel spier- als botweefsel.
Groeihormoon stimuleert onder meer de eiwitsynthese. Daarnaast beïnvloedt het ook allerlei stofwisselingsprocessen waarbij koolhydraten, vetten en mineralen zijn betrokken. Groeihormoon werkt
direct en indirect (via IGF-1) groeibevorderend op alle weefsels; zowel de celdeling als de grootte van de cellen neemt toe. Het effect van groeihormoon is het best zichtbaar bij kinderen. Het
bevordert de lengtegroei van het botweefsel (m.n. in armen en benen). Dat effect op de lengtegroei stopt wanneer de groeischijven verbeend zijn en dat is aan het eind van de pubertijd.
Afgifte van groeihormoon
De afgifte van groeihormoon wordt geregeld in de hersenen door twee stoffen: growth hormone releasing factor (afgekort GHRF) en somatostatine. GHRF heeft als
functie het stimuleren van de groeihormoonafgifte, terwijl somatostatine de afgifte juist remt. Deze beide regelhormonen worden afgegeven door de hypothalamus en komen via speciale bloedvaten in de
hypofyse. De verhouding tussen beide hormonen bepaalt de afgifte van groeihormoon.
Groeihormoon wordt niet gelijkmatig over de dag geproduceerd, maar stootsgewijs. Wanneer je overdag stilzit, wordt er maar weinig groeihormoon aangemaakt. De productie-uitbarstingen van
groeihormoon vinden plaats bij stevige lichaamsbeweging, stress, eiwitinname en ongeveer twee uur na het inslapen.
Gedurende je hele leven wordt groeihormoon aangemaakt en afgescheiden. Vanaf je geboorte en tot aan de adolescentie is de afscheiding hoog. Dat is ook de periode dat je ook flink in de lengte
groeit. In de loop van je leven neemt de afgifte van groeihormoon af, zoals met zoveel andere zaken in je lijf. Volwassenen produceren tussen de 0,4 tot 1,0 milligram (één duizendste gram) per
dag.
Via complexe negatieve feedbacksystemen wordt de afgifte van groeihormoon binnen de perken gehouden. Met andere woorden, de concentratie groeihormoon maar ook de concentraties van IGF’s
(insuline-like growth factors) zorgen ervoor dat de productie van groeihormoon weer terug wordt geschroefd.
Medisch gebruik van groeihormoon
De officiële medische term voor groeihormoon in farmacieboeken is somatropine. Er zijn in Nederland vijf typen somatropine geregistreerd:
GenotropinÒ,
HumatropeÒ,
NorditropinÒ,
NutripinaqÒ
en ZomactonÒ.
Soms is somatropine in poedervorm aanwezig en wordt er een oplosmiddel bijgeleverd, soms is het al voorgemengd en zit het in een pen. Een pen is een combinatie van een kleine voorraad met een
injectiesysteem.
Er zijn grofweg twee indicaties voor groeihormoon.
Ten eerste, kinderen die sterk in de lengtegroei achterblijven. Door toediening van groeihormoon wordt de groei van de zogenaamde epifysairschijven in de lange botten gestimuleerd. Hierdoor is er
een winst van enkele centimeters lengtegroei per jaar. Dagelijks krijgen zij een onderhuidse injectie die ‘s avonds wordt gegeven om de normale nachtelijke groeihormoonpiek te simuleren.
De tweede groep is de volwassene die veel te weinig groeihormoon aanmaakt en daardoor allerlei klachten heeft, zoals overgewicht, geringe spiermassa en –kracht, snelle vermoeidheid, verminderde
botdichtheid en te hoog LDL (slecht)-cholesterol.
Van menselijke naar synthetische groeihormoon
In onze voorlichting geven we altijd de waarschuwing dat groeihormoon van menselijke origine ziektekiemen kan bevatten, zoals bijvoorbeeld de ziekte van Creutzfeldt-Jakob. Dit is de menselijke variant van de gekke koeienziekte (BSE). Het bleek namelijk dat enkele personen die met menselijk groeihormoon (verkregen uit hersenen van kadavers) waren behandeld later de ziekte van Creutzfeldt-Jakob ontwikkelden. Vanaf dat moment (1986!) wordt groeihormoon synthetisch gemaakt middels DNA-recombinanttechniek. Desondanks vond de Inspectie voor de Gezondheidszorg in juli 2002 in Nederland een illegale partij Russisch groeihormoon. De partij was van menselijke oorsprong (zie foto). Middels een persbericht en andere media-uitingen werden (mogelijke) gebruikers gewaarschuwd voor de risico’s.
Russische STH van menselijke oorsprong
Gigantisme en acromegalie
Bij sommige mensen wordt er al van nature veel groeihormoon geproduceerd, soms veroorzaakt door een goedaardig gezwel. Wanneer dat al op jonge leeftijd gebeurt en de groeischijven nog niet gesloten zijn dan kan dat leiden tot een enorme lengtegroei. Je spreekt dan van gigantisme. Ben je al uitgegroeid en vindt er overmatige productie van groeihormoon plaats dan spreek je van acromegalie. Acromegalie is een samenvoeging van acro (= de uitstekende lichaamsdelen: neus, onderkaak, oren, handen en voeten) en megalie (= vergroting). De effecten van groeihormoon bij acromegalen kunnen als voorbeeld dienen van wat er gebeurt bij gezonden die hoge doseringen groeihormoon gebruiken.
Effecten van groeihormoonsuppletie
Het toedienen van groeihormoon kan leiden tot verschillende effecten in je lijf. Je dient wel te beseffen dat groeihormoon en z’n hele familie (de IGF’s) een zeer complex geheel vormt en niet bekend is hoe het allemaal precies werkt. De effecten zijn afhankelijk van zowel de dosis, de duur als de frequentie van gebruik. De effecten staan hieronder per categorie aangegeven.
Spiergroei
Spieren kunnen door het gebruik van groeihormoon in massa toenemen. Groeihormoon zorgt voor een toename van de eiwitsynthese en remt de eiwitafbraak. Het meeste groei-effect verloopt indirect, namelijk via IGF-1. De spiermassatoename is een andere toename in spiermassa dan de toename in spiermassa die je verkrijgt door te trainen, te rusten en goed te eten. Normaal gesproken, beschadig je het spierweefsel ietwat door hard te trainen. Tijdens de rust die je de spieren vervolgens geeft, herstellen deze zich weer, wanneer je tenminste goed eet. Door dit proces (supercompensatie), worden spieren groter, dikker en sterker. Door het gebruik van groeihormoon, nemen de spieren in omvang toe. De gewonnen spiermassa bestaat echter niet uit spiervezels die je sterker maken. De door groeihormoon gestimuleerde spieren zien er dus vooral groot uit maar je wordt er niet direct veel sterker van. Veel acromegalen beschikken over meer spiermassa dan een gemiddeld persoon, maar lijden vaak wel aan spierzwakte. Omdat groeihormoon snel wordt afgebroken zijn dagelijkse (hoge) doseringen noodzakelijk en zul je maanden achtereen moeten gebruiken, wat een dure kwestie is.
Bot- en bindweefselgroei
De natuurlijke afgifte van groeihormoon in het lichaam zorgt voor de (bot)groei en ontwikkeling van het lichaam. Naarmate je ouder wordt zal de afgifte verminderen waardoor dit effect afneemt. Je kunt je wellicht voorstellen dat toediening van groeihormoon op volwassen leeftijd eveneens zorgt voor groei van de botten. Dit geeft naast een toename in spiermassa verschijnselen als grotere, dikkere voeten, vergroeide vingertoppen, dikkere ribben, een scherp vooruitstekende kaaklijn of een vergroot voorhoofd. Deze effecten zijn blijvend, voor altijd! Naast de botverdikking zorgt groeihormoon er ook voor dat het bindweefsel sterker wordt, zoals pezen en kraakbeen. Of je hierdoor minder kwetsbaar bent voor peesscheuringen is onbekend. Ook de huid wordt dikker. In anti-aging studies bleek dat oudere mannen een dikkere huid kregen na groeihormoon toediening. Zelfs je tong kan groeien en dikker worden!
Orgaangroei
Ook organen ontkomen niet aan de invloed van groeihormoon, zoals het hart, de nieren en andere ingewanden. Er wordt al tijden gespeculeerd dat groeihormoon de oorzaak is van de bolle buiken van topbodybuilders.
Tumorgroei
Van anabolica was al bekend dat als je die gebruikt en je hebt een gezwel in je lijf dat de anabolica dat proces verder versnellen. Voor groeihormoon geldt hetzelfde. Ook dat kan bevorderlijk zijn voor de tumorgroei.
Verhoogde stofwisseling
Groeihormoon heeft meerdere effecten op de stofwisseling. Allereerst bevordert het de omzetting van vet in vetzuren. De vetreserves worden in een verhoogd tempo in kleine porties de bloedbaan ingestuurd. Groeihormoon stimuleert de omzetting van glycogeen in glucose. Praktisch gezien zorgt groeihormoon dus voor het vrijkomen van veel energie.
Vetvermindering
De titel van dit artikel geeft het al aan. Van groeihormoon kun je zowel groeien als afslanken. Feitelijk is groeihormoon een sterker afslank- dan een spiergroeimiddel. In wetenschappelijke studies, die vaak maar kort duren en waarbij de doseringen niet die van de bodybuildingpraktijk benaderen, blijkt vaak dat sporters wel afvallen, maar niet in spiermassa vooruit gaan. Een relatief lage dosering groeihormoon kan de vetmassa verminderen bij mensen met overgewicht. Groeihormoon stimuleert de vetafbraak en remt de vetaanmaak. Het schijnt min of meer lokaal te werken, omdat wel eens wordt geadviseerd steeds van injectieplek te wisselen, omdat anders lokaal onderhuidsvet wordt afgebroken.
Hormonale veranderingen
Groeihormoon mobiliseert glucose in de bloedbaan en als reactie daarop wordt meer insuline aangemaakt om die verhoging van glucose tegen te gaan. Deze verhoging van de bloedsuikerwaarden kan leiden tot glucose-intolerantie en zelfs tot diabetes. Naast insuline heeft groeihormoonsuppletie ook invloed op schildklierhormoon en op de androgenen. Bij vrouwen kan het bovendien leiden tot menstruatiestoornissen. Net als bij anabolengebruik neemt ook de eigen productie van groeihormoon af bij gebruik van ‘buitenaf’.
Andere stoornissen
Er zijn ook nog andere stoornissen beschreven bij het gebruik van groeihormoon. Doordat het water en zout vasthoudt kan dit leiden tot een hogere bloeddruk, tot gewrichts- en spierpijnen. Ook leidt het tot een afname van het goede (HDL) cholesterol en zijn hartspierafwijkingen beschreven.
Groeihormoongebruik in de topsport
Sinds enige tijd staat groeihormoon (en ook IGF-1) op de dopinglijst van het Wereld Anti-Doping Agentschap (WADA). Tot dusver is nog geen enkele
topsporter positief bevonden op groeihormoon. De sprintster Kelly White, betrapt op Modafinil en daarvoor 2 jaar geschorst, heeft daarnaast toegegeven ook groeihormoon te hebben gebruikt.
Het ontwikkelen van een dopingtest voor groeihormoon is er een van de lange adem geweest. Al jaren werd en wordt er aan gewerkt en sinds de Tour de France van 2004 is er een test. Inmiddels zijn er
ruim honderd analyses uitgevoerd die allen dus negatief bleken te zijn. De wetenschappelijke onderzoeken die zijn gedaan om te bepalen wat het prestatiebevorderende effect van groeihormoon is,
laten zien dat het prestatiebevorderende effect tegenvalt.
Oei, ik groei!?
Concluderend, lijkt groeihormoon eerder een afslanker dan een spiergroeier. Het is duur, zeker omdat het pas over wat langere tijd effecten sorteert. Daarnaast is het prijskaartje voor je gezondheid ook niet mis. Naast de genoemde risico’s bij gebruik van menselijk groeihormoon is er niet zoveel bekend over vervalsingen van groeihormoon. Er zijn verhalen dat HCG (= Humaan Chorion Gonadotrofine) werd geleverd in plaats van GH (wellicht niet goed gelezen?). Dit soort vervalsingen is snel te achterhalen met een zwangerschapstest van de drogist.
Liever op eigen kracht?!
Een gezond alternatief vormt het op een natuurlijke manier opkrikken van je eigen groeihormoonproductie. Zoals al aangegeven in het begin van het artikel zijn er een aantal factoren die invloed hebben op je groeihormoonafgifte. Zorg in ieder geval voor voldoende (diepe) slaap. Ook je training heeft flinke invloed. In een recent overzichtsartikel geven spierkrachtonderzoekers Kraemer & Ratamess (Sports Medicine, 2005) aan waaraan je training dient te voldoen om je groeihormoon een flinke impuls te geven. De tips zijn: gebruik veel spiermassa in je training, train met een hoog volume, doe korte pauzes tussen de sets zodat je melkzuur lekker oploopt, verder geeft concentrische spierarbeid meer groeihormoon-impuls dan excentrische spierarbeid (negatiefjes), en eindig een oefening met een setje met een relatief laag gewicht waar je veel herhalingen mee maakt. Zorg daarnaast natuurlijk voor voldoende rust en een optimaal voedingspatroon (veel eiwitten en koolhydraten). Groeien hoeft niet tegen elke prijs, het kan heel gezond en goedkoop!