Van HARTe afgeraden! De invloed van anabolen op hart en bloedvaten

Door Bart Coumans en Rens van Kleij

Beste NeCeDo,

Je leest wel eens dat sterke mannen of bodybuilders - op jonge leeftijd - plots sterven. Ik vraag me af in hoeverre anabolengebruik hiermee te maken heeft. Meestal staat erbij dat men aan een hartstilstand of een hartinfarct is overleden. Ik neem zelf een of twee maal per jaar een kuur. Bij een medische keuring is wel eens een iets hogere bloeddruk geconstateerd en m´n cholesterol was niet helemaal in orde, maar verder merk ik eigenlijk weinig. Sommigen zeggen dat de effecten op je hart wel meevallen, maar als ik weer zo'n bericht lees dan komen de vragen weer boven drijven. Graag jullie antwoord erop.

Kees M.

Beste Kees,

In jouw vraag zitten diverse onderwerpen die we in dit artikel verder zullen bespreken. Je hebt het over wat men noemt 'plotse dood' bij sporters, maar ook over de mogelijk nadelige invloed van anabolen op het hart. Een plotse dood kan natuurlijk door van alles komen. Niet altijd wordt het uitgezocht, want - laten we eerlijk zijn - het staat niet best voor de verzekering als blijkt dat anabolen in het spel zijn. Deze keer zullen ingaan op de relatie tussen anabolengebruik, het risico op hart- en vaatziekten en plotse dood. We zijn voor je in de wetenschappelijke literatuur gedoken en presenteren hier de keiharde feiten.

Plotse dood

Men noemt het ook wel de ultieme blessure: plotse dood bij sport. Het blijft een schokkende ervaring voor getuigen, medesporters en familieleden. Gelukkig is het een zeldzaamheid. In de totale Nederlandse sport zijn jaarlijks tussen de 100 en 200 plotse doden tijdens of vlak na sportbeoefening te betreuren. In de meeste gevallen zijn het wat oudere mannen die met een wel of niet bekend hartprobleem de eindstreep niet halen. Wanneer het slachtoffer wat jonger is blijkt meestal een bestaande hartafwijking de oorzaak van het plotse overlijden te zijn. Epidemiologen hebben berekend dat de kans op plotse dood tijdens het sporten groter is dan in wanneer je in rust bent. Echter…..door regelmatig te sporten verklein je wel de kans op voortijdig overlijden. Het netto effect is dat regelmatig sporten de kans op voortijdig overlijden verkleind. Gekscherend werd een keer op een internationaal sportmedisch congres geroepen: "Sport is healthy…. if you survive!".

Risicofactoren

Voordat we de invloed van anabolengebruik op hart en bloedvaten zullen bespreken eerst iets over risicofactoren. Risicofactoren zijn feitelijk geen aandoeningen, maar factoren die de kans op een echt gezondheidsprobleem vergroten. Hoge bloeddruk is op zich geen hart- of vaataandoening, maar het hebben van een te hoge bloeddruk vergroot wel het risico daarop. Er bestaan inderdaad opa's die hun leven lang roken, flink overgewicht hebben, liever achter de geraniums zitten en toch 92 jaar zijn geworden. De kans dat anderen dat lukt is vele malen kleiner. Wanneer een van de volgende risicofactoren op jouw van toepassing is vergroot je het risico op een hartinfarct met twee: hoge bloeddruk, roken, teveel cholesterol of lichamelijke inactiviteit. Weinig sport en bewegen als officiële en aparte risicofactor is iets van de laatste jaren. Vaak worden duursporten geadviseerd, maar feitelijk draagt iedere vorm van lichamelijke activiteit bij aan een risicovermindering, dus ook krachtsport/fitness, mits je dat natuurlijk op een verstandige en gezonde manier beoefent.

Hart- en vaatziekten

Het is ook goed te beseffen waar we het over hebben als we spreken over hart- en vaatziekten. Daarom hier een minicursus cardiologie. Slagaders kunnen gaan dichtslibben doordat zogenaamde plaques zich hechten aan de vaatwand. Dit wordt (slag)aderverkalking genoemd. Gevaarlijke plekken waar dit kan gebeuren zijn de kransslagaders. Deze verzorgen namelijk de bloedtoevoer naar de hartspier. Als kransslagaders verkalken en er wordt veel van het hart gevraagd dan kan een pijn en beklemmend gevoel op de borst optreden: angina pectoris. Soms kan een bloedstolsel (een trombus) een slagader blokkeren, dan spreekt men van een infarct. Vanwege zo´n infarct wordt het achterliggende gebied niet of onvoldoende van bloed voorzien en sterft af. Dat kan op meerdere plekken gebeuren. Zo heb je hartinfarcten en herseninfarcten (beroertes). Indien een bloedstolsel ´op drift raakt´ en ergens anders in het lichaam de boel blokkeert spreekt men van een embolie. Berucht is de longembolie, maar het kan bijvoorbeeld ook in een bloedvat in je been gebeuren. Omdat de hartactie afhankelijk is van prikkels (vanuit de sinusknoop die in het hart zit) kunnen ook hartritmestoornissen een gevaar betekenen. Bij ernstige ritmestoornissen waarbij het hart heel frequent samentrekt werkt de pompfunctie niet of nauwelijks meer, wat levensbedreigend is. Hoe zit het nu met de relatie met anabolen?

Anabolen: sluipmoordenaars?

Er is redelijk wat onderzoek gedaan naar de gevolgen van anabolengebruik op risicofactoren voor hart- en vaatziekten. De nadelige effecten op deze risicofactoren zijn afhankelijk van het type anabolen, de dosering, de bijkomende medicaties en de leeftijd waarop met het gebruik gestart is. Omdat er eigenlijk nauwelijks (goed) onderzoek naar lange termijn effecten is gedaan zal de conclusie zijn dat er geen keiharde bewijzen zijn dat anabolen leiden tot meer slagaderverkalking. Wel zal duidelijk worden dat er vele nadelige effecten kunnen optreden. We lopen de belangrijkste risicofactoren (bloeddruk, cholesterol, bloedstolling en structurele veranderingen van het hartspierweefsels) successievelijk eens langs.

Bloeddruk

Door het gebruik van anabolen kan de bloeddruk stijgen. Dit kan reeds binnen enkele weken na het starten van een kuur gebeuren, vooral bij hogere doseringen. Meer androgene middelen hebben meer nadelige effecten. Anabolen stimuleren het beenmerg tot de aanmaak van extra bloedlichaampjes, waardoor de hoeveelheid bloed toeneemt. Het rondpompen van deze extra hoeveelheid bloed gaat gepaard met een hogere bloeddruk. Er komt meer druk op het geheel te staan, omdat er een grotere hoeveelheid bloed door dezelfde bloedvaten gepompt moet worden. Door het gebruik van anabolen wordt het natrium-kalium evenwicht in het bloed verstoord, waarbij de hoeveelheid kalium zal dalen. Een evenwicht dat van belang is voor de vochtregulatie in het lichaam. In reactie op het gebruik van anabolen gaat het lichaam extra vocht vasthouden. Hierdoor wordt de druk op de bloedvaten vergroot en zal de bloeddruk nog meer stijgen. In situaties waarin zware inspanningen worden geleverd, bijvoorbeeld bij een zware leg press, kan dit leiden tot het springen van bloedvaatjes.

Cholesterol

Het gebruik van anabolen beïnvloedt niet zozeer de totale hoeveelheid cholesterol (die stijgt meestal een beetje) als wel de samenstelling ervan. Cholesterol is opgebouwd uit LDL (Low Density Lipoproteïn) cholesterol en HDL (High Density Lipoproteïn) cholesterol. HDL-cholesterol is een stof die vetten in de bloedvaten afvoert naar de lever. LDL-cholesterol doet precies het tegenovergestelde: Het brengt vetten van je lever naar de wanden van je bloedvaten. Het HDL-cholesterol wordt daarom ook wel het 'goede' cholesterol genoemd. Dit cholesterol voorkomt onder meer vetafzettingen in de kransslagaderen. Het HDL-cholesterol beschermt je onder andere tegen het dichtslibben van bloedvaten. Door het gebruik van anabolen daalt de concentratie van het 'goede' HDL-cholesterol in het bloed sterk. Deze daling kan al na enkele dagen optreden. Vooral orale middelen, zoals stanozolol, oxymetholon en methandrostenolon kunnen een flinke invloed hebben. Bij gezonde mensen ligt de concentratie van het 'goede' HDL-cholesterol boven de 0,9 mmol per liter bloed. Bij personen die anabolen gebruiken wordt regelmatig een concentratie gemeten beneden de 0,5 mmol per liter bloed. De kans op een hartinfarct is dan toegenomen. Enkele weken nadat men is gestopt met het gebruik van anabolen, stijgt de concentratie van het goede HDL-cholesterol weer. Toch kan het meer dan 3 maanden duren voordat alles weer volledig hersteld is. Dit is één van de redenen waarom een onderhoudskuur (het gebruik van anabolen tussen de kuren door) of het continu gebruiken van anabolen zo gevaarlijk is. Het lichaam kan zich dan helemaal niet herstellen. Sterker nog, de situatie blijft zich dan verslechteren. Mensen die uit een familie komen met veel hartkwalen of die van nature al een verstoorde cholesterolhuishouding hebben, lopen, wanneer ze anabolen gaan gebruiken, een extra groot risico op een hartinfarct.

Stolling bloedplaatjes

Een verslechterde bloedstolling kan zorgen dat sneller stolsels (tromboses) optreden die mogelijk bloedvaten kunnen blokkeren met alle gevolgen van dien. Er zijn diverse ernstige trombosegevallen bij anabolengebruik beschreven. Als dit soort stolsels op drift raken dan kan dit tot zeer ernstige gevolgen leiden. In de geneeskunde zijn diverse case-reports beschreven die er niet om liegen.

Veranderingen in de hartspier

Spiercellen die onder invloed van anabolen zijn gegroeid, zijn anders dan natuurlijke spiercellen. Bij de 'anabolenspiercellen' ligt onder meer de kern van de cel meer in het midden, dan bij de 'natuurlijke spiercellen'. Nu is dit voor skeletspieren, zoals de borstspieren en de biceps, weinig interessant, maar je hart is ook een spier …Meerdere malen is aangetoond dat het hart van krachtsporters die anabolen gebruiken, anders is dan dat van krachtsporters die geen anabolen gebruiken. Bij dieren is meerdere malen een hartbeschadiging (cardiomyopathie) geconstateerd na de toediening van anabolen. Anabolen vergroten niet de kamerdikte, maar kunnen wel abnormaliteiten veroorzaken en bovendien leidt het tot een grotere stijfheid van het hart. Het hart van de proefdieren functioneerde beduidend slechter. In hoeverre de hartfunctie bij mensen verslechtert door het effect van anabolen op de hartspier, valt tot op heden niet met volledige zekerheid te zeggen, maar er zijn wel sterke aanwijzingen. In tegenstelling tot veranderingen van cholesterol en bloeddruk zijn deze veranderingen aan de hartspieren niet omkeerbaar. Nogal eens worden anabolen met groeihormoon gebruikt. Hierdoor ontstaat een vergroot hart dat niet meer terug te draaien valt. Oftewel deze veranderingen zijn irreversibel. Ook heeft men geleidingsproblemen aangetroffen op hartfilmpjes (ECG´s) van anabolengebruikers. Gespeculeerd werd dat dit met grotere kans op hartritmestoornissen kan geven.

Eerder hart- en vaatziekten door anabolen?

Door gebruik loop je theoretisch meer risico, maar zijn er ook duidelijk meer hart- en vaatziekten geconstateerd bij bodybuilders en krachtsporters die anabolen gebruiken? Wederom…het is lastig aan te tonen, maar er zijn toch de nodige gevallen beschreven die een zeer zware verdenking geven. Zo zijn acute tromboses beschreven die acuut tot hart- en herseninfarcten hebben geleid. Dit vond voornamelijk bij hoge doseringen plaats. Hoewel het om enkele gevallen ging kunnen anabolen dus - ondanks andere geluiden - wel degelijke gevaarlijke korte termijn effecten hebben. Bij enkele jonge sporters is wel eens een acuut myocard (hartspier) infarct opgetreden.
Er zijn verschillende verklaringen voor die infarcten. Wellicht leiden de anabolen tot vaatspasmen (samentrekking van slagaders). Als dat gebeurt in een kransslagader dan heb je een flink probleem. Een andere verklaring is dat de anabolen ervoor zorgen dat de hartspier snel in dikte groeit, maar dat de doorbloeding niet optimaal is waardoor eerder een zuurstoftekort van het hartspierweefsel optreedt. Tot slot zouden anabolen direct schade aan mitochondriën (energiefabriekjes in de spiercellen) kunnen veroorzaken. Dit leidt dan weer tot celschade en littekenweefsel, waardoor er meer kans op fatale ritmestoornissen kan ontstaan.

To be or not to be

Het valt niet mee om aan te tonen dat anabolen de directe oorzaak kunnen zijn van een plotse of voortijdige dood. Er zijn geen nauwkeurige epidemiologische studies waar dat uit blijkt. Regelmatig verschijnen er wel gevallen beschreven in de medische tijdschriften en die liegen er niet om. Als je alles bij elkaar optelt dan kun je toch wel stellen dat het gebruik van anabolen je leven kan verkorten en dat bij fors en langdurig gebruik dit soms behoorlijk ingekort kan worden. Het valt echter ook niet uit te sluiten dat andere middelen een fatale rol hebben (mee)gespeeld. Je moet hierbij denken aan cocaïne en efedrine.

Hardlopers zijn doodlopers?!

Een bekend Nederlands spreekwoord luidt: hardlopers zijn doodlopers. Nu klinkt dat nogal stellig. De meeste zullen niet van een anabolenkuurtje meteen een infarct krijgen. Keiharde bewijzen dat je hartaandoeningen oploopt zijn er (nog) niet, maar de verhalen die in de medische literatuur zijn beschreven liegen er niet om en hoeveel verhalen kennen we niet. Langdurig gebruik en hoge doseringen vormen zeker extra risico´s. Natuurlijk…. het vele trainen, het letten op je voeding en verstandig omgaan met voedingssupplementen dragen bij aan risicovermindering, maar ze maken je niet immuun. Kortom, anabolen van harte afgeraden!