Valkuilen tussen vet en droog !

Door Bart Coumans en Rens van Kleij

Beste NeCeDo,

Ik heb vreselijk veel moeite om het laatste beetje vetmassa weg te trainen. Ik train zo´n 6 keer per week: aerobics, fitness en veel cardio. Het heeft al flink resultaat opgeleverd, maar ik ben nog niet tevreden. Ik let erg op m´n gewicht en wat ik eet. Soms uit zich dat wel eens in een eetbui, waarna ik me nogal schuldig voel. Zijn er geen middelen waarmee ik dat laatste beetje kwijt kan raken en die veilig zijn?

Christel

Beste mensen,

Train al 3½ jaar en ben in die periode van 80 kg naar 92 kg gegroeid. Over m´n spiermassa ben ik wel tevreden. Minder tevreden ben ik over mijn droogheid. Hard trainen en vet kwijt raken lukt me niet goed. Ik voel me er slap bij. Nu adviseerde een vriend van me om Ionamin of clenbuterol te gaan gebruiken. Kunnen jullie me daar advies over geven?

Jaap

Beste Christel en Jaap,

De kerst staat voor de deur en de maand januari komt eraan met alle goede voornemens. Economisch willen de mensen de buikriem het liefst niet aantrekken, maar als het om het uiterlijk gaat willen de meeste dat wel. Of het doel alle middelen heiligt valt zeer te betwijfelen. Naarmate overgewicht steeds meer epidemische vormen begint aan te nemen in Nederland lijkt de aantrekkingskracht van een mooi lijf, een strak wasbordje of een afgetrainde en gortdroge fysiek alleen maar toe te nemen. Op jacht naar een scherpe spierdefinitie of een wespentaille worden alle middelen in de strijd gegooid. Pas echter op, want je kunt jezelf op een aantal fronten behoorlijk tegenkomen. Het obsessief afvallen, met calorieën en je gewicht bezig zijn kan wel eens uitmonden in een eetstoornis. Er zijn natuurlijk hulpmiddelen om af te vallen, maar het effect is maar tijdelijk en soms kunnen de gezondheidsrisico´s fors zijn.

Ieder pondje gaat door het mondje

Kortgeleden meldde een Nederlandse medicus, dat de toename van te dikke mensen helemaal niet zo vreemd is. Vanuit de evolutie zijn we ontworpen om ons buikje vol te vreten en liever lui dan moe te zijn. Dit heeft onze overlevingskans vergroot. Tegenwoordig hoeven we niet meer op jacht, maar kun je thuis en op iedere hoek van de straat aan je calorieën komen, zonder al te veel inspanning. Het resultaat is een groeiend leger aan obesen en zwaarlijvigen. En feitelijk is dat een geheel normale reactie op een niet natuurlijke omgeving, die in het geheel niet meer lijkt op die van onze voorouders. Nou is tijdens de evolutie ook het gemiddelde kennisniveau toegenomen en weet je hoe teveel vetmassa ontstaat, hoe je het kunt voorkomen en wat je er tegen kunt doen. Heel simpel: minder eten en meer spierarbeid. Wat er vaak niet bij verteld wordt is dat er ook een ijzeren discipline bij hoort. Dat laatste valt velen zeer zwaar, duiken er ´onderweg´ problemen op en valt men uiteindelijk gedesillusioneerd weer terug naar het oude gewicht. In dit artikel zetten we een aantal valkuilen bij afvallen op een rijtje.

Gestoord eetgedrag

In Nederland hebben naar schatting 40.000 mensen een eetstoornis. Eetstoornissen is de verzamelnaam voor enkele problematische eetgedragingen. Risicogroepen voor eetstoornissen (ook in de sport) zijn vrouwen in de leeftijd van 15-24 jaar. De problematiek komt trouwens ook bij mannen voor (zo´n 5-10% van alle gevallen). Bij sporters lijken eetstoornissen vaker voor te komen. Met name bij sporten waarbij lichaamsgewicht, uiterlijk en lichaamsvormen van belang zijn.

Drie typen eetstoornissen

Er zijn drie typen eetstoornissen: anorexia nervosa, boulimia nervosa en de zogenoemde atypische eetstoornissen. De belangrijkste symptomen van anorexia nervosa zijn: ondergewicht, een intense angst om in gewicht toe te nemen, een gestoorde waarneming van het eigen lichaam (men is broodmager maar men vindt zichzelf te dik) en geen menstruatie in de afgelopen drie maanden.

Het belangrijkste criterium van boulimia nervosa is het herhaaldelijk vóórkomen van eetbuien. Hierbij heerst een gevoel van machteloosheid ten opzichte van de hoeveelheid eten dat naar binnen is gewerkt. Men is niet in staat om de eetbui te stoppen. Om deze vreetbui te compenseren wordt van alles gedaan om de dreigende gewichtstoename tegen te gaan: kunstmatig braken (vinger in de keel), het overmatig gebruik van afslankmiddelen, vasten en overmatig bewegen zijn dan ook niet ongewoon bij mensen met boulimia. Vaak is men van mening dat men niet de juiste lichaamsvormen bezit en te zwaar is. Overigens hebben mensen met boulimia meestal een normaal gewicht.

Onder atypische eetstoornissen vallen verschillende groepen mensen met eetproblemen of eetstoornissen. Meest bekend is de eetbuienstoornis (‘binge eating disorder’). Deze eetstoornis vertoont veel gelijkenis met boulimia. Ook hierbij worden herhaaldelijk grote hoeveelheden voedsel genuttigd, soms de gehele dag door. Het verschil met boulimia is dat de eetbui of het dooreten niet wordt gevolgd door lijnen en zelf opgewekt braken of laxeren. Er is dus geen compensatiegedrag. Op den duur kan (fors) overgewicht ontstaan.

Eetstoornissen zijn nogal complex, worden niet zo gauw doorzien door de omgeving en kunnen behoorlijk uit te hand lopen. Bij ernstige eetstoornissen is medische en/of psychologische hulp noodzakelijk. Wees dus gewaarschuwd als lijnen, calorieën, eten een obsessie aan het worden zijn.

Overschot vet weg met een pilletje?

Een andere valkuil is de groep van afslankpillen. Ook hier is het opletten geblazen. Opmerkingen op de bijsluiter als 'bevat alleen maar natuurlijke stoffen' zegt helemaal niks. De natuur kent minstens zoveel giftige als niet giftige planten en kruiden. Paddestoelen zijn heel natuurlijk, maar met de meeste soorten kun je beter niet gourmetten. 'Lichaamseigen stoffen' suggereert ook veiligheid en vertrouwdheid. Maar neem bijvoorbeeld een bekende lichaamseigen stof als het hormoon testosteron. Testosteron is een lichaamseigen stof voor zowel mannen als vrouwen. Je hoeft niet doorgestudeerd te hebben om te weten dat anabole steroïden schadelijk zijn voor je gezondheid. De opmerking, tenslotte, dat een afslankmiddel in Amerika vrij te koop is biedt ook weinig zekerheid. Wapens zijn daar, tot op zekere hoogte, ook vrij te koop. Het is niet voor niets dat slechts een beperkt aantal afslankmiddelen onder strenge supervisie van de huisarts of specialist verstrekt wordt aan mensen die als gevolg van een gevaarlijk overgewicht bijvoorbeeld een heel hoog cholesterolgehalte hebben of aan mensen met een erfelijke stoornis in de vetstofwisseling. Er zijn zoveel verschillende soorten afslankers te koop dat je er een apart boek aan kunt wijden, en er zullen er  meer volgen. We zetten de werking en de neveneffecten van de meest gebruikte afslankpillen voor je op een rijtje.

Stimulantia: slank worden in een hogere versnelling

Van oorsprong worden stimulantia, zoals efedrine, amfetamine en cocaïne, in de sport gebruikt om alert te blijven en gevoelens van vermoeidheid te onderdrukken. Vandaag de dag genieten ze echter ook de nodige populariteit wanneer het ‘wintervet’ er snel af moet. Tevens laat menig bodybuilder zich in met stimulantia tijdens zijn of haar wedstrijdvoorbereiding.

Stimulantia is een verzamelnaam voor stoffen die sterk lijken op het natuurlijke adrenaline en een vergelijkbare werking hebben. Adrenaline is een hormoon dat vrijkomt wanneer we ons ineens moeten gaan inspannen alsof ons leven er vanaf hangt. Je loopt bijvoorbeeld op straat en opeens komt er met een noodvaart een auto recht op je afrijden. Op zo´n moment spuit de bijnier adrenaline je bloedbaan in. Je spieren raken beter doorbloed en je hartslag schiet omhoog. Al je zintuigen en je geest staan binnen een mum van tijd op scherp. Het lichaam is in de hoogste staat van paraatheid.

Door het gebruik van stimulantia slaat het lichaam in feite op hol. Het hart gaat sneller slaan, het lichaam produceert meer warmte, de eetlust wordt minder, de gebruiker wordt minder snel moe en heeft minder slaap nodig. Door dit alles gebruikt het lichaam enorm veel energie en dus . . . valt een gebruiker af.

Het gebruik van stimulantia om af te vallen is echter niet zonder risico’s. Cafeïne, het stimulerende bestanddeel van onder meer cola en koffie, mag dan nog betrekkelijk onschuldig zijn, van efedrines kun je dat al niet meer stellen. Stimulantia zoals efedrine, amfetamine en fentermine (Ionamin®) kunnen in eerste instantie helpen bij het reduceren van de vetlaag, ze leveren echter absoluut geen blijvend resultaat op. Op het moment dat je met het gebruik ervan stopt vliegen de kilo’s er weer aan. In de meeste gevallen krijg je meer vet terug dan je voor aanvang van gebruik had. Het gebruik van deze preparaten is dus niet alleen gevaarlijk, het levert ook nog eens een ‘jojo effect’ op zodat het lichaamsgewicht op en neer blijft gaan. Een verantwoorde manier om voor eens en altijd lichaamsvet kwijt te raken of ‘geripped’ op het podium te verschijnen, is het tijdig gaan volgen van een goed in elkaar gezet voedingsschema eventueel gecombineerd met cardio-training.

Efedrine (of de natuurlijke variant efedra) zorgt ervoor dat je lichaam continu in een hogere versnelling staat. Het gebruik ervan vormt hierdoor een ware slijtageslag voor je lichaam. Je lichaam raakt uitgeput omdat je veel minder eet en slaapt terwijl je lichaamstemperatuur toeneemt en je hart het hoge toerental niet meer aan kan en begint te sputteren - hartkloppingen. Bovendien gaat het gebruik ervan gepaard met een voortdurend gevoel van dorst, frequente hoofdpijnen, een droge keel, misselijkheid en een onrustig, onbehagelijk gevoel.

In de strijd tegen het vet kan vandaag de dag de zogeheten ‘CEA-cocktail’ - een gecombineerd gebruik van cafeïne, efedrine en aspirine - rekenen op de nodige populariteit. De cafeïne en efedrine - beide stimulantia - zouden elkaars effect versterken. Aspirine op zijn beurt zou het lichaam ‘gevoeliger’ maken voor de effecten van beide stimulantia. Zoals wel vaker met mooie veronderstellingen blijft het gissen naar de waarheid. Zeker is dat alle bijverschijnselen die kleven aan het gebruik van cafeïne en efedrine ook aan de CEA-cocktail kleven.

In de jaren 60 en 70 waren amfetamines het ‘wondermiddel’ voor zwaarlijvige mensen. Maar zoals met bijna elk ‘wondermiddel’ hadden ook amfetamines hun keerzijde. Met name de sterk verslavende eigenschappen en de verstrekkende gevolgen van amfetaminegebruik voor de geestelijke gemoedsrust, hebben ervoor gezorgd dat amfetamines ‘wondermiddel’ af zijn. Ze hebben intussen echter waardige opvolgers gekregen: fentermine (Ionamin®), fenfluramine (Pondimin®, Ponderal®) en dexfenfluramine (Isomeride®, Redux®). Stoffen die zijn afgeleid van amfetamine (amfetaminederivaten) en misschien wel net zo populair zijn als de amfetamines zelf in de jaren 60 en 70.

Zetten efedrines lichaamsprocessen één versnelling hoger, dan zetten middelen als Ionamin in verhouding alles drie versnellingen hoger. Ze veroorzaken een soort van kortsluiting in de hersenen met als gevolg een stijging van de lichaamstemperatuur en hartslag, remming van de eetlust en een overdosis aan energie die je in staat stelt om 18 uur per dag aan één stuk door te werken. Een toestand die het lichaam onmogelijk kan volhouden. Het lichaam raakt uitgeput door het gebrek aan nachtrust en voeding. Je hart kan het hoge toerental niet meer aan en begint te sputteren - hartritmestoornissen. Het lichaam raakt oververhit - warmtestuwing. Je zenuwen worden overgestimuleerd waardoor je begint te trillen - tremor. Je bloeddruk blijft stijgen waardoor er kleine bloedvaatjes - zoals in de longen en hersenen - kunnen springen met mogelijk de dood of een beroerte tot gevolg. Zo zijn er gevallen van fatale longbloedingen bekend door het gebruik van dergelijke preparaten. De kans op (vaak fatale) longbloedingen stijgt met een factor 30 bij het langdurig gebruik van fentermines (Ionamin Forte®), fenfluramines (Ponderal®, Pondimin®) en dexfenfluramines (Isomeride®, Redux®). Het gebruik van deze middelen geeft je bovendien het idee alles aan te kunnen en onder controle te hebben. Gebruikers zijn zich er doorgaans dan ook niet van bewust met welke gevolgen ze hun lichaam opzadelen. Met name dit laatste maakt het gebruik van Ionamin®, Redux®, Ponderal®, Isomeride® en Pondimin® ronduit gevaarlijk.

Er zijn sporters die stimulantia niet alleen gebruiken om af te vallen en vet kwijt te raken maar ook om ‘harder’ te trainen. Sommigen laten zich verleiden tot het gebruik van Ionamin®, Ritalin® of zelfs cocaïne. Dat sommigen van hen inmiddels verslaafd zijn, zal je niet verbazen.

Clenbuterol: wonderdrug of paardenmiddel?

Over clenbuterol worden de meest fantastische verhalen verteld: “Je spiermassa neemt toe, je vetmassa vermindert, en dat allemaal zonder dat je vocht vasthoudt. Bijwerkingen? Die zijn er niet, want clenbuterol is geen hormoon. In 4 weken tijd 5 kilo spiermassa aankomen en tegelijk 5 kilo vet verliezen? Als je clenbuterol gebruikt is het de normaalste zaak van de wereld.” Is clenbuterol werkelijk een wondermiddel? Vergeet het maar!

Inderdaad, clenbuterol is geen hormoon. Het is evenmin een chemische variant van een hormoon, zoals anabole steroïden van het hormoon testosteron zijn. Clenbuterol (een veterinair anti-astmamiddel) werkt in op het autonome zenuwstelsel, dat alle automatische processen in het lichaam regelt. Het autonome (automatische) zenuwstelsel zorgt er bijvoorbeeld voor dat je gaat hijgen als je inspanningen verricht en dat je hartslag stijgt. Zulke dingen gaan automatisch, zonder dat je erbij hoeft na te denken. Clenbuterol is een zogeheten ‘beta-2-agonist’. Beta-2-agonisten zijn een speciale groep stoffen die met elkaar gemeen hebben dat ze aangrijpen op de beta-2-receptoren. Net zoals bij anabole steroïden, gaat hier het sleutelslotverhaal op. Beta-2-agonisten kun je zien als rondzwervende sleutels op zoek naar beta-2-receptoren. Hebben ze eenmaal zo’n slot gevonden, dan gaat de sleutel in het slot en wordt er een keten van reacties opgestart, evenals bij anabolen. Het gaat hier echter wel om een totaal ander soort sleutels en sloten en dus totaal andere reacties.

Tot op heden kan niemand je precies vertellen hoe clenbuterol de spiergroei stimuleert. Dat het de spiergroei stimuleert, is aangetoond bij dieren. Het feit dat deze resultaten bij dieren optreden betekent niet dat dit ook voor mensen zo is! Beta-2-agonisten reduceren je vetmassa op twee verschillende manieren. Allereerst zetten ze je natuurlijke thermostaat een paar standjes hoger. Als beta-2-agonisten inwerken op je autonoom zenuwstelsel, neemt je lichaamstemperatuur toe. Je gaat meer calorieën verbranden. Het gevolg hiervan is dat je vetmassa in verhoogd tempo wordt afgebroken. Ten tweede werkt clenbuterol ook in op andere receptoren, de beta-1-receptoren. Onze gehate vetreserves beschikken over die beta-1-sloten. Als clenbuterol op een beta-1-receptor aanhecht, wordt de omzetting van vet gestimuleerd, die vervolgens gebruikt wordt voor de energieverbranding.
 
Voordat je gaat denken dat clenbuterol inderdaad een wondermiddel is (een onschuldig middel tegen astma, dat de spiermassa doet toenemen en de vetmassa afbreekt) zullen we je de rest van het verhaal vertellen. Clenbuterol is geen wondermiddel. Clenbuterol is een zwaar middel. Nederlandse artsen mogen het niet aan mensen voorschrijven. Ook al zitten je luchtwegen potdicht, geen arts zal het je toedienen. In andere landen, waar clenbuterol nog wel door mensen mag worden gebruikt, mag het alleen in acute noodsituaties, als er werkelijk geen andere oplossing mogelijk is, eenmalig worden toegediend.

Clenbuterol is een zwaar geneesmiddel: 100 maal zwaarder dan bijvoorbeeld de beta-2-agonist salbutamol, een geneesmiddel tegen astma-aanvallen. Bovendien kent clenbuterol een halfwaardetijd van maar liefst 35 uur. Bij dagelijks gebruik is de ene pil Spiropent® dus nog niet uitgewerkt, voordat je de volgende alweer slikt. De totale hoeveelheid clenbuterol die in het lichaam aanwezig is, neemt hierdoor voortdurend toe. Het gebruik van clenbuterol wordt hierdoor al vrij snel een overgedoseerd gebruik. Clenbuterol stimuleert de zenuwen in je spieren zo sterk, dat je je handen niet meer stil kan houden. Gebruikers staan daarom vaak continu te trillen (tremor). Vergeet echter niet dat je hart ook een spier is en dus ook kan gaan trillen. Andere bijwerkingen zijn: chronische hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, angst- en paniekaanvallen en onverklaarbare woede-uitbarstingen.

Schildklierhormoon: liposuctie in tabletvorm?

Het schildklierhormoon wordt geproduceerd in de schildklier, die zich bevindt in de keel aan twee kanten van het strottenhoofd. De lichaamseigen productie in de schildklier wordt gestuurd door het hypofysehormoon, Thyroid Stimulerend Hormoon (TSH). Mensen met te weinig schildklierhormoon zijn onder andere snel moe en vertonen ‘slaapzucht’.

Het schildklierhormoon stimuleert de stofwisseling. De zuurstofopname neemt toe en de lichaamstemperatuur wordt verhoogd waardoor er meer calorieën verbruikt worden. Dit toegenomen calorieverbruik gaat tevens ten koste van de spiereiwitten die ook kunnen worden verbrand. Op het moment dat het lichaam merkt dat de spiegels van schildklierhormonen sterk stijgen, zal het lichaam de eigen aanmaak verminderen of zelfs stilleggen door minder of geen TSH naar de schildklier te sturen. Dit feedbackmechanisme is zo gevoelig dat de productie van schildklierhormoon blijvend verminderd of gestaakt kan worden. Wanner het gebruik  beëindigd wordt, gaat de verbranding en de lichaamstemperatuur weer omlaag zodat de vetopslag wederom verhoogd wordt. Het lichaamsgewicht zal een ‘jojo effect’ geven: daling en stijging afhankelijk van het gebruik.

Bij het gebruik van schildklierhormoon kunnen er nog andere bijwerkingen optreden zoals hoofdpijn, trillingen, slapeloosheid, oververhitting en overmatig zweten. Ook gaat het hart sneller kloppen en krachtiger samentrekken. Hartkloppingen en hartritmestoornissen komen bij het gebruik van schildklierhormoon dan ook regelmatig voor. Langdurig gebruik kan tevens leiden tot een hartaanval.

DNP

Last but not least: DNP. DNP, de afkorting van 2,4-dinitrophenyl, is een pesticide en wordt onder andere gebruikt voor het zuiveren van afvalwater. In bodybuilding wordt DNP gezien als een krachtige fatburner. Het Finse National Food Agency waarschuwde afgelopen zomer voor afvalpillen waar DNP in bleek te zitten. De pillen worden niet in Finland verkocht, maar via internet is er makkelijk aan te komen. Een Finse bodybuilder belande na gebruik van pillen met DNP op de intensive care. Uit analyses bleek dat de capsules overgedoseerd waren. Er zat namelijk bijna de dubbele dosis in. DNP is een zeer gevaarlijke stof, omdat het de energieproductie op celniveau fors kan verstoren met grote gevolgen voor je gezondheid en ook je prestatievermogen. Het Finse National Food Agency waarschuwt voor het kopen van producten via internet. Men ontraadt producten te nemen zonder duidelijke etiketten en zonder heldere productbeschrijvingen.

Slim Fit

Afvallen valt niet mee. Wees wijs en laat je niet verleiden voor snelle (schijn)oplossingen die je meer ellende zullen bezorgen. Gebruik je brains, maak een eigen plan, zoek steun en mocht dat niet lukken: accepteer je eigen limiet. Je bent een rund als je met afvallen stunt!

Sport & Fitness 120, januari/februari, 2004