Effecten & Bijwerkingen

Bijna alle cellen in het lichaam reageren op anabole steroïden. Ze hebben receptoren waaraan anabole steroïden zich kunnen vastmaken, en de werking van de cel vervolgens beïnvloeden. In elke celtype hebben anabole steroïden weer een ander effect. Om die reden is de lijst met bijwerkingen van anabole steroïden ook zo lang, en zijn artsen de afgelopen tientallen jaren steeds voorzichtiger en terughoudender geworden met het voorschrijven van anabole steroïden. Hieronder volgt een opsomming van de verschillende effecten van anabolen in het menselijk lichaam.

Spiermassa

De spieren beschikken over receptoren waaraan anabolen zich kunnen hechten. Wanneer dit gebeurt, wordt er een hele keten van reacties opgestart met als resultaat de aanmaak van meer eiwitten in de spier. Dit verklaart de spieropbouwende werking van anabolen. Spieren bestaan immers voor een groot deel uit eiwitten. Ze gaan groeien, worden dikker en sterker. De mate waarin anabolen de spiergroei bevorderen, hangt niet alleen af van de hoeveelheid anabolen die wordt gebruikt, maar ook van de hoeveelheid receptoren in de spieren. Wanneer alle receptoren in de spieren bezet zijn met anabolen, wat eerder gebeurt dan men denkt, leidt het gebruik van nog meer anabolen niet tot nog meer spiermassa: vol is vol. Het is ook niet mogelijk vijf sleutels (anabolen) tegelijk in één slot (receptor) te steken. Het ‘hoe meer, hoe beter’-principe gaat met betrekking tot anabolen dan ook niet op. Anabolen die op de spier geen vrije receptor kunnen vinden, kunnen de spiergroei niet bevorderen.

Er is nog een manier waarop anabolen de spiergroei bevorderen. Behalve dat ze de spier stimuleren om te gaan groeien, kunnen ze ook spierafbrekende (katabole) processen tegengaan. Als iemand zwaar getraind heeft of gestresst is, produceert die persoon meer cortisol, het hormoon dat een spierafbrekend effect heeft. Cortisol hecht zich aan een ander soort receptor op de spier en start een spierafbrekend proces op. Omdat anabolen deze receptoren kunnen bezetten, kunnen ze de afbraak van spieren voorkomen.

Pezen hebben geen receptoren voor anabolen. Het risico bestaat dus dat de spieren sterker worden dan de pezen aankunnen, met soms ernstige blessures, zoals het compleet afscheuren van de grote borstspier, als gevolg.

Lichaamsgewicht

De gewichtstoename door steroïdengebruik bestaat uit een toename van de vetvrije massa, maar ook uit een toename van de hoeveelheid vocht die het lichaam vasthoudt. Die vochtcomponent wordt belangrijker naarmate de gebruiker meer en langer anabole steroïden gebruikt. Dat extra vocht verdwijnt na het beëindigen van de kuur, net als een deel van gewonnen spiermassa. Een vuistregel in het dopingmilieu is dat dertig procent van de gewonnen spiermassa na het beëindigen van het gebruik verdwijnt. Er zijn nog geen wetenschappelijke studies die kunnen vertellen of die vuistregel klopt. Feit is wel dat in het sportschoolcircuit het 'opblazen en leeglopen' een bekend fenomeen is. 

Spierkracht

Onderzoek wijst uit dat ervaren krachsporters die goed trainen meer in kracht toenemen wanneer ze hun training combineren met het gebruik van anabolen. Een belangrijke randvoorwaarde is dat het voedingspatroon op orde dient te zijn. Net als bij het lichaamsgewicht geldt ook hierbij dat, nadat men gestopt is met het gebruik, de toegenomen kracht deels afneemt.

Vetmassa

Anabolen hebben mogelijk een direct mild effect op de vetmassa. Er zijn aanwijzingen dat vetcellen minder goed kunnen groeien naarmate ze blootstaan aan hogere concentraties androgene anabole steroïden.

Huid

Anabole steroïden laten de talgklieren in de huid harder werken, waardoor de huid vetter wordt. Talgklieren worden daardoor een goede voedingsbodem voor bacteriën die acne veroorzaken. Die acne zal vooral aanwezig zijn op de plaatsen waar ook veel meeste talgklieren zitten, zoals het gezicht, de nek, de borst, bovenrug en bovenarmen. Soms wordt de acne zo extreem dat artsen medicijnen als talgklierremmers of antibiotica moeten voorschrijven.

(Hoofd)haar

Anabole steroïden in hoge doseringen kunnen het hoofdhaar laten uitvallen. Deze bijwerking is onomkeerbaar. De ernst ervan varieert per individu. Hoe groter de aanleg voor kaalheid, des te sterker zal het effect op het hoofdhaar zijn. Bij vrouwen kan het hoofdhaar boven de slapen verdwijnen.

Anabole steroïden stimuleren daarentegen de groei van lichaamshaar. Onopvallende, dunne en doorschijnende lichaamsbeharing kan onder invloed van anabole steroïden dik en donker worden. Vooral voor vrouwen kan deze bijwerking bijzonder vervelend zijn, zoals beharing van de bovenlip en onderarmen. 

Hartspier

Als de hartspier door een chronisch verhoogde bloeddruk voortdurend hard moet werken, kan hij  vergroeien. Op kritieke plaatsen wordt de hartspier dikker. Dat klinkt misschien positief, maar dat is het niet. De verdikking vermindert het vermogen van de hartspier om het lichaam op een efficiënte manier van bloed te voorzien.

Cholesterolhuishouding

Anabole steroïden verlagen de concentratie van het goede HDL-cholesterol en laten de concentratie van het slechte LDL-cholesterol stijgen. Op de langere termijn kunnen bloedvaten daardoor vernauwen, en kan de toevoer van zuurstof en voedingsstoffen naar organen verminderen. De kans op hart- en vaatziekten neemt daardoor toe.

Bloeddruk

Anabole steroïden laten het bloedvolume toenemen. Ze verhogen de aanmaak van rode bloedcellen, en maken het bloed stroperiger. Ook wordt er meer vocht vastgehouden. Het hart moet daarom harder werken om het bloed rond te pompen, en als gevolg daarvan neemt de bloeddruk toe. Op de langere termijn neemt daardoor de kans op schade aan de nieren toe, net als de kans op een beroerte of een hartinfarct. De kans daarop wordt groter wanneer door langdurig anabolengebruik de bloedvaten zijn vernauwd. 

Nieren

Zoals gezegd, kan langdurig gebruik van anabolen leiden tot een verhoogde bloeddruk en dit kan weer nierschade veroorzaken. Omdat soms ook stevige pijnstillers (NSAID’s) worden gebruikt tegen allerlei spier-, pees- en gewrichtspijntjes kan dit de situatie verergeren. Pijnstillers kunnen tot nierfunctiestoornissen leiden.

Lever

De meeste orale anabole steroïden zijn gemaakt om afbraak door de lever te doorstaan, maar zijn als gevolg daarvan giftig voor de lever geworden. Meestal zwellen de levercellen daardoor op, en raken de kanalen afgekneld waarlangs de lever gal en andere afbraakproducten afvoert naar de darm. Het gevolg is geelzucht. Nog serieuzer is het afknellen van bloedvaten in de lever, waardoor met bloed gevulde holtes in de lever kunnen ontstaan. Als artsen niet tijdig ingrijpen, kan een potentieel dodelijke inwendige bloeding ontstaan. In zeldzame en extreme gevallen kunnen orale anabolen leverkanker laten ontstaan. Het gebruik van anabolen bevordert tevens de ontwikkeling van (reeds aanwezige) tumoren en kankergezwellen in de lever.

Prostaat

Door het gebruik van anabolen groeit de prostaat. Hoe groter de prostaat, hoe moeizamer en soms pijnlijker het urineren wordt. Bij mannen met een erfelijke aanleg voor kanker of een beginnende vorm van prostaatkanker kan het gebruik van anabolen de ziekte versnellen of ernstiger vormen laten aannemen.

Hormoonhuishouding bij mannen

Het gebruik van anabolen onderdrukt de natuurlijke testosteron- en zaadproductie in de zaadballen of testes. Het volledig stopzetten van die natuurlijke aanmaak is niet ongewoon. Daardoor krimpen de testes. Wanneer het anabolengebruik stopt, herstellen de testes geleidelijk. Volgens experts uit het dopingmilieu zelf is het herstel volledig, maar artsen en wetenschappers ontdekken bij steeds meer oudere anabolengebruikers en ex-gebruikers een permanente vermindering van de natuurlijke aanmaak van testosteron en zaadcellen.

Sommige anabole steroïden kunnen omzetten in oestrogenen of de werking van vrouwelijke geslachtshormonen of oestrogenen imiteren. Bij gebruik in hoge doseringen kunnen mannen last krijgen van borstvorming of gynaecomastie, vetafzettingen op de heupen en rug en het vasthouden van vocht. Het gebruik van anabolen kan tevens leiden tot ongecontroleerde en pijnlijke erecties.

Hormoonhuishouding bij vrouwen

De vermannelijkende effecten van anabole steroïden kunnen bij vrouwen leiden tot bijwerkingen zoals een mannelijk beharingspatroon en een zware stem. De meeste van deze bijwerkingen zijn blijvend van aard. Tevens kan het gebruik van anabolen bij vrouwen leiden tot menstruatiestoornissen en een toename in agressie en seksuele aandrang. In extreme gevallen kan het gebruik van anabolen bij vrouwen leiden tot een mannelijke gelaatsuitdrukking (brede kaak, inhammen boven de slapen) en groei van de clitoris. Het gebruik van anabolen leidt bij zwangere vrouwen tot ontwikkelingsstoornissen en een vermannelijking van het ongeboren kind.

Gedrag

De psychologische effecten van anabole steroïden zijn onvoorspelbaar. Sommige gebruikers rapporteren positieve effecten, zoals een toegenomen concentratievermogen, ondernemingszin en energie. Veel gebruikers gaan psychologisch daarentegen minder goed functioneren. Ze worden agressiever, achterdochtig, krijgen soms meer zin in seks en soms juist minder. Een enkele keer raken gebruikers naar eigen zeggen ‘verslaafd’ aan anabolen. Berucht is de dip na het staken van de kuur. De lichaamseigen productie van testosteron is stil komen te liggen en het weer opgestart krijgen van de productie - vaak met behulp van middelen als clomifeen en HCG - kan langer duren dan verwacht. De lusteloosheid en depressieve gevoelens die ondertussen worden ervaren lopen soms uit op ernstiger psychische en/of relationele problemen. 

NB: Voor uitgebreidere informatie over werking- en bijwerkingen van dopinggeduide middelen die in fitness & bodybuilding worden gebruikt, kun je onze artikelenserie in Sport & Fitness raadplegen. Verder verscheen in 2014 het boek Doping: de nuchtere feiten.