Wat heb jij op je lever?

Door Bart Coumans & Rens van Kleij

Hoi,

Een trainingsmaat van me is begonnen met een kuurtje Dianabol®. Hij ervaart zelf weinig bijwerkingen en groeit behoorlijk. Ik wil zelf liever geen anabolen gebruiken, maar – eerlijk gezegd – is de verleiding best groot. We trainen al een jaar of vier en de rek is er wel een beetje uit. Ik ben vooral bang voor bijwerkingen die je niet ziet of merkt, zoals de lever. Je weet dan niet wat er gebeurt. Dat heb ik wel eens ergens gelezen. Als ik zou gebruiken dan wil ik alleen pillen gebruiken en geen injecties. Maar pillen schijnen erg slecht te zijn voor je lever. Kunnen jullie daar eens iets over schrijven?

Beste R.,

We kunnen ons best wel voorstellen dat de verleiding soms groot is om anabolen te gebruiken. Je traint al flink wat jaren. In het begin ga je snel vooruit, maar na een tijdje slaat onverbiddelijk de wet van de verminderde meeropbrengst toe. Het wordt steeds moeilijker er kilootjes spier bij te zetten. Zeker als er om je heen gebruikt wordt en men er ogenschijnlijk gezond uitziet en geen klachten ervaart. Dan wordt de verleiding best wel groot.

Sommige bijwerkingen zijn overduidelijk: pukkels en puisten, er pafferig uitzien door het vasthouden van vocht of haaruitval. Ook kun je het mentaal vaststellen. Je bent onrustiger en agressiever tijdens de kuur, na de kuur krijg je een terugslag. Wat er precies in je lijf gebeurt weet je niet. Het is ook niet goed voorspelbaar wat er gebeurt. Je weet niet hoe jouw lijf reageert op een bepaald anabool steroïd of combinaties daarvan. Vaak of eigenlijk zeer vaak weet je helemaal niet wat je in handen hebt. Minstens 50-60% van de illegale middelen is vervalst. Er kan niks, wat anders, minder en heel soms meer inzitten dan op de verpakking staat.

Je noemt zelf leverschade als voorbeeld van een onopgemerkte bijwerking. De lever wordt inderdaad vaak genoemd als “schadepost” en daarom zullen we die nu uitgebreid bespreken.

Lever onder de loep

Je lever ligt rechtsboven in de buikholte, net onder je middenrif, op je darmen en naast je maag. Het weegt ongeveer 1½ kg en bestaat uit een rechter- (2/3) en een linkerkwab (1/3). Aan de onderkant van de lever gaan verschillende vaten naar binnen en naar buiten, zoals de poortader. Ook de galblaas is aan de onderkant te vinden.

De lever vormt het tussenstation tussen het maag-darmkanaal en de rest van je bloedsomloop. Al het bloed uit je maag-darmkanaal (behalve het onderste deel, de endeldarm) gaat via de genoemde poortader naar de lever. De lever is de chemische regelfabriek van je lijf en “kijkt” wat er via je maag-darmkanaal allemaal binnenkomt. Vervolgens worden stoffen omgezet, afgebroken, opgeslagen of geproduceerd. Op die manier worden de concentraties van allerlei stoffen in het bloed (en dus ook elders) op peil gehouden.

De lever kent vele functies en heeft met veel processen te maken: koolhydraat-, vet- en eiwitstofwisseling, ontgifting, stapeling, warmteproductie en galproductie. Vanwege al die functies beschikt de lever over zeer veel soorten enzymen. Medicijnen en genotmiddelen, zoals alcohol, cafeïne en nicotine, worden onwerkzaam gemaakt door ze chemisch te veranderen en af te breken, waarna ze via urine of gal uitgescheiden worden. Anabole steroïden worden dus ook door de lever afgebroken. Het zal je duidelijk zijn dat de lever letterlijk van levensbelang is.

Ervaren leverklachten

In een al vaker genoemd Nederlands onderzoek van de Boer e.a. uit 1996 naar het gebruik van prestatieverhogende middelen bij wedstrijdbodybuilders zijn ook vragen gesteld over leverklachten. Het betrof bijna 300 bodybuilders die antwoord gaven op diverse vragen rondom anabolengebruik. Van de gebruikers gaf maar liefst 36% aan dat ze leverklachten verwachten. Dit was de hoogste score van alle verwachte gezondheidsklachten. Echter, er werd maar sporadisch melding gemaakt van daadwerkelijk ervaren leverklachten. Zou het onderschat worden?

Hoe ontstaat leverschade?

Wat kan er zo al misgaan met je lever als je anabolen gebruikt? We doken de wetenschappelijke literatuur in en vroegen het aan dr. Harry Janssen, maag-darm-leverspecialist van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. De volgende mogelijke kwalen door anabolengebruik zijn beschreven: uittreding leverenzymen, geelzucht, peliosis hepatis, levergezwellen en leverkanker. We zullen ze afzonderlijk langslopen.

Veel onderzoeken over leverschade betreffen de C-17 gealkyleerde anabole steroïden. Omdat ze in tabletvorm zijn gaat de gehele dosis in één keer richting lever. De lever wordt op twee manieren door de anabolen beïnvloed. Ten eerste is de lever zelf ook gevoelig voor anabolen en ten tweede moet de lever hard aan het werk om ze af te breken. Dat geldt vooral voor de C-17 gealkyleerde anabolen. Bij lichamelijk onderzoek kan een vergrote lever een aanwijzig zijn voor schade. ‘Probleem bij leverproblemen is dat het niet of nauwelijks wordt bemerkt’, aldus dr. Janssen. ‘In de lever zitten geen zenuwen die pijn registeren en dus kun je met leverfunctiestoornissen en zelfs gezwellen rondlopen zonder dat je het weet.’

Uittreding leverenzymen

Eén van de tekenen van leverschade is dat meer leverenzymen de bloedbaan in komen, omdat de levercellen beschadigd raken en hun inhoud in het bloed terecht komt. Door gericht bloedonderzoek is dit vast te stellen. Nu zitten daar nogal wat haken en ogen aan, want sommige zelfde enzymen zitten ook in de spier en als je met een intensieve training je spieren flink op hun donder geeft kan dat ook leiden tot meer bloedenzymen. Verhoogde lever-enzymwaarden kunnen enkele weken, nadat je gestopt bent met gebruik, weer normaal worden.

Geelzucht

Geelzucht (icterus) wordt gekenmerkt door een gelige huid en ook kan het oogwit geel worden. Hoe kan dat? De anabolen doen de levercellen groeien en die tasten het levervatensysteem aan. Bloedvaatjes raken verstopt en galkanalen ook. Bilirubine, een geelgekleurde afvalstof dat via de galblaas naar de darmen wordt afgevoerd en zo het lichaam verlaat, komt dan in het bloed. Hierdoor word je geel.

Geelzucht is beschreven bij sommige C-17 gebruikers. Dit waren ernstig zieke patiënten, die methyltestosteron, norethandrolon of stanozolol gebruikten. Bij een bodybuilder is geelzucht geconstateerd na gebruik van testosteron propionaat. Mogelijk dat sporters bij geelzucht uit zichzelf stoppen met gebruik, waardoor er weinig gevallen bekend zijn. Geelzucht is een van de schaarse kenmerken dat er iets met je lever aan de hand is.

Peliosis hepatis

Peliosis betekent een ziekte die met bloedingen gepaard gaat. Bij peliosis hepatis (hepar is Latijn voor lever) gebeurt dat in de lever. Dit wordt veroorzaakt door met bloed gevulde cysten (holtes). Hoewel men dacht dat het zeer zeldzaam was, zijn inmiddels tientallen gevallen bekend. In de meeste gevallen ging het om zieke mensen, maar ook bij gezonden komt het voor. Het gaat niet altijd gepaard met klachten. Ook hier gaat het vooral om de C-17 gealkyleerde anabolen. Bij andere typen anabole steroïden wordt het nauwelijks gezien, maar het is zeker niet uitgesloten.

Levergezwellen en leverkanker

Het staat vast dat anabolengebruik de oorzaak kan zijn van levergezwellen. Meestal zijn die gezwellen goedaardig, maar soms ook kwaadaardig. Je spreekt in dat laatste geval dan van leverkanker. Dr. Janssen: ‘Hier in Rotterdam zien we per jaar 1 tot 2 gevallen van leverkanker als gevolg van anabolengebruik. Daarnaast komen er jaarlijks zo’n 3 gebruikers binnen met goedaardige tumoren. Ik denk dat levergezwellen veel meer voorkomen, maar omdat je het vaak niet opmerkt blijft het onbekend.’ Goedaardig wil niet zeggen dat je er geen klachten van kunt krijgen. Dat kan namelijk wel degelijk. Interne bloedingen en rupturen van het gezwel zijn mogelijk. Er is in ieder geval één sterfgeval van een bodybuilder bekend. Dr. Janssen: ‘Indien een gezwel groter is dan 5 cm wordt het operatief verwijderd. Er bestaat namelijk dan meer kans op complicaties, bijvoorbeeld dat het gezwel kwaadaardig wordt.’

Zijn alleen de C-17 gealkyleerde anabolen de boosdoeners?

C-17 gealkyleerde anabolen zijn chemisch zo veranderd dat ze via de mond ingenomen kunnen worden. De alkylering slaat op de synthetische bewerking van het testosteronmolecuul, zodat die pas in de lever in actie komt en niet al in het maag-darmkanaal. Maar hierdoor zijn ze ook belastender voor de lever. C-17 anabolen zijn uit de handel gehaald in Nederland vanwege de vele bijwerkingen. Nu worden leverproblemen met name bij deze groep gevonden, maar ook is bewezen dat testosteron-esters leverproblemen kunnen geven. Uiteindelijk zullen worden alle gebruikte anabolen door de lever afgebroken. En vergeet ook niet dat met hepatitis B of hepatitis C besmette naalden tot leverontstekingen kunnen leiden.

Tabel Voorbeelden van C-17 gealkyleerde anabolen (in alfabetische volgorde)

Merknaam en (Stofnaam)

Anabol Tablets® (Methandrostenolon of Methandienon)
Anadrol® (Oxymetholon)
Anavar® (Oxandrolon)
Danocrine® (Danazol)
Dianabol® (Methandrostenolon of Methandienon)
Halotestin® (Fluoxymesteron)
Methyltestosteron® (Methyltestosteron)
Myagen® (Bolasteron)
Naposim® (Methandrostenolon of Methandienon)
Nerobol® (Methandrostenolon of Methandienon)
Nilevar® (Norethandrolon)
Oranabol® (Oxymetholon)
Ora-testryl® (Fluoxymesteron)
Pronabol® (Methandrostenolon of Methandienon)
Stromba® (Stanozolol)
Thaibol® (Methandrostenolon of Methandienon)
Ultanden® (Fluoxymesteron)
Winstrol® (Stanozolol)

Wanneer verhoogd risico?

Veel leverschade door anabolengebruik is aangetoond bij patiënten. Je mag daarom aannemen dat als je al leverproblemen hebt het risico vele malen groter is dat je leverklachten en leverschade oploopt door anabolengebruik. Als je al eens bent besmet met hepatitis B of C dan is bijvoorbeeld het risico op leverkanker groter.

Ook als je naast je bollenkuur andere zware medicijnen gebruikt, betekent dat ook dat je je lever flink onder druk zet. Zo is bekend van het middel Roaccutane®, dat bij ernstige acné voorgeschreven wordt, dat het leverproblemen kan geven. Andere leverbelastende medicijnen zijn: bepaalde soorten antibiotica en NSAID’s (dit zijn bepaalde soorten ontstekingsremmers). Ander drugsgebruik (met name alcohol, XTC en amfetamines) laten je lever ook overuren maken. En net als voor andere bijwerkingen geldt ook hier dat naarmate je meer, langer en frequenter gebruikt je meer risico loopt. Een andere risicofactor is weinig eten. Dr. Janssen: ‘Van alcoholisten weten we dat als ze erg weinig eten en flink alcohol gebruiken paracetamol al veel eerder leverschade geeft dan als ze voldoende eten. De lever heeft voldoende energie nodig om goed te kunnen functioneren. Dit zou kunnen betekenen dat er meer risico is op leverschade door anabolica bij bodybuilders die flink aan op dieet zijn.’

Kun je je lever beschermen?

Soms lees je dat er middelen zijn die je lever zouden kunnen beschermen. ‘Dit soort middelen bestaan niet’, aldus dr. Janssen. ‘De beste en simpelste manier om je lever te beschermen is dat sporters niet gaan gebruiken. Ook krijg je vooraf geen signalen dat er leverschade is. Zoals gezegd kunnen leverfunctiestoornissen en levergezwellen aanwezig zijn zonder dat de sporter het merkt. Als klachten wel duidelijk worden, zoals plots afvallen, het verdwijnen van de eetlust, ernstige vermoeidheid en geelzucht, zoals bij leverkanker, dan is het al te laat. Behandeling van leverkanker is zeer lastig, want chemo en bestraling zijn voor de lever niet mogelijk. Er zijn wel andere behandelingsmogelijkheden en in het uiterste geval een levertransplantatie. Maar daarvoor is de wachttijd momenteel 1½ - 2 jaar.’

Conclusie en advies

Het is een open deur, maar als je je lever wilt sparen is de beste keuze: geen anabolica gebruiken. Dan hoef je je later ook niks te verwijten mocht je toch gezondheidsklachten krijgen. Dr. Janssen: ‘Ik wil gebruikers op het hart (of beter op hun lever) drukken dat ze echt een risico lopen op leverschade door anabolen te gebruiken. Het probleem met leverschade is ook dat schade niet opgemerkt wordt. Wanneer dit wel gebeurt dan is het vaak al te laat.’

Richt je liever op gezonde suppletie, zoals creatine en eiwitpreparaten. Mocht je ondanks het bovengenoemde verstandige advies van dr. Janssen toch willen gebruiken neem dan de volgende adviezen ter harte:
- geen overdreven hoge doseringen;
- las lange periodes tussen gebruik in;
- doe zo min mogelijk aan stacking;
- gebruik geen C-17 gealkyleerde anabolen en
- neem geen of anders zo min mogelijk andere genotmiddelen, zoals alcohol, XTC en amfetaminen.